Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Ἀλλὰ, μὴ ὑποφέρων ὁ μισόκαλος νὰ βλέπῃ τὸν θεῖον Λουκᾶν νὰ μένῃ ἕως τέλους εἰς τὴν ὑποταγὴν τοῦ Στυλίτου καὶ νὰ συνάγῃ ἐκ τούτου πολὺ κέρδος εἰς τὴν ψυχήν του, ἐκίνησε κάθε μηχανήν, ἕως ὅτου τὸν ἐξέβαλεν ἀπὸ τὴν ὑποταγήν του ἐκ τῆς ἑξῆς αἰτίας: Ὁ ἐπιστάτης τῶν λιμένων, ὅστις ἦτο ἐκεῖ διὰ νὰ ἀπαγορεύῃ εἰς τὰ πλοῖα νὰ περνοῦν εἰς τὰ μέρη τῆς Ἑλλάδος, ἕνεκα τῶν ἐχθρικῶν ἐπιδρομῶν, ἔτυχε νὰ εὕρῃ τὸν Ὅσιον ἐντὸς πλοίου, τὸ ὁποῖον ἤθελε νὰ περάσῃ, μὴ γνωρίζων τὴν ἀπαγόρευσιν· ὅθεν διὰ τοῦτο τὸν ἐρράβδισε ῥαβδισμὸν ἀνυπόφορον. Ἀπὸ τότε πλέον ἔκρινε νὰ εἶναι μόνος καὶ ἐπῆγεν εἰς τὸ Μοναστήριον τοῦ Ἁγίου Προδρόμου καὶ ἡσύχαζεν. Ἐπειδὴ δὲ βροχὴ μεγάλη γενομένη κατέστρεψε τὸ μικρὸν κελλίον εἰς τὸ ὁποῖον κατῴκει, τὸν ἔκαμε καὶ μὴ θέλοντα νὰ ἀναχωρήσῃ. Ἴσως δὲ καὶ ὁ Θεὸς νὰ ᾠκονόμησε τοῦτο διὰ νὰ μὴ ὑστερῇ τὴν πατρίδα του τῆς παρουσίας του πολλοὺς χρόνους, παραμένων εἰς Πελοπόννησον· διότι δὲν παρῆλθε πολὺς καιρὸς καὶ ὁ ἀλιτήριος Βούλγαρος Συμεὼν ἀπέθανε καὶ ἔλαβε τὴν ἐξουσίαν ὁ υἱός του Πέτρος [2], ὁ ὁποῖος, μισῶν τοὺς πολέμους καὶ τὰς αἱματοχυσίας, συνῆψεν εἰρήνην μὲ τοὺς Βυζαντινοὺς καὶ οὕτως ὅλοι οἱ ἀπομακρυνθέντες ἕνεκα τοῦ κινδύνου, τὸν ὁποῖον διέτρεχον, ἐπέστρεψαν εἰς τὴν πατρίδα των. Ἐπέστρεψε λοιπὸν καὶ ὁ θεῖος Λουκᾶς εἰς τὴν ποθητὴν ἡσυχίαν τοῦ ὄρους Ἰωάννιτρα, ἐξακολουθῶν τοὺς αὐτοὺς ἀγῶνας ἢ καὶ μεγαλυτέρους κόπους τῆς ἀρετῆς καὶ ἐπιμελούμενος μὲ αὐτοὺς νὰ λύῃ τοὺς πόνους τῶν ὁδοιπόρων, διὰ μέσου τῆς φιλανθρώπου φιλοξενίας του.

Καιρὸν δέ τινα ὁ Ἀρχιερεὺς τῆς Κορίνθου, πηγαίνων εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, παρέμεινεν ἐκεῖ πλησίον διὰ νὰ ἀναπαυθῇ ὀλίγον. Ἐπῆγε λοιπὸν εἰς αὐτὸν ὁ Ὅσιος φέρων λάχανα πολλῶν εἰδῶν, ἀπὸ τὰ καλλίτερα τὰ ὁποῖα εἶχεν εἰς τὸ μικρὸν περιβόλιόν του. Ὁ δὲ Κορίνθου, μαθὼν ποῖος εἶναι καὶ ποῦ εὑρίσκεται καὶ ποίαν ζωὴν ζῇ ἠθέλησε νὰ ὑπάγῃ μόνος του νὰ ἰδῇ τὴν καλύβην του· βλέπων δὲ τὴν θεληματικὴν καὶ ὑπερβολικὴν τοῦ Ὁσίου πτωχείαν, ἐθαύμασε καὶ ἐπρόσταξε τὸν οἰκειότερον ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους του νὰ τοῦ δώσῃ χρυσίον καὶ μὲ αὐτὸ νὰ τὸν δεξιωθῇ. Ὁ Ὅσιος ὅμως δὲν ἐδέχετο τοῦτο λέγων· «Εὐχὰς καὶ διδασκαλίαν θέλω νὰ λάβω, Δέσποτα, καὶ ὄχι χρυσίον· διότι τί χρησιμεύει αὐτὸ εἰς ἐμέ, ὅστις πολιτεύομαι τοιαύτην πτωχικὴν ζωήν; Δός μοι λοιπὸν ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον διψῶ πολὺ καὶ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον χρειάζομαι, διδάσκων ἐμὲ τὸν ἀμαθῆ καὶ ἀγροῖκον πῶς νὰ σωθῶ». Ἐλυπήθη ὁ Ἀρχιερεύς, διότι δὲν ἐδέχθη τὸ δῶρον του, νομίζων ὅτι τὸν κατεφρόνησε καὶ ὅτι δὲν τὸν ἔλαβεν,


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.