Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Συνήθειαν εἶχεν ὁ Ὅσιος εἰς τὴν ἑορτὴν τῶν Βαΐων νὰ παίρνῃ τὸ θεῖον ὅπλον τοῦ Τιμίου Σταυροῦ εἰς τὰς χεῖρας του καὶ νὰ ἀναβαίνῃ τὴν πρωΐαν ἐπάνω εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ ὄρους, φωνάζων εἰς ὅλον τὸν δρόμον τὸ «Κύριε, ἐλέησον». Ἀναβαίνων λοιπὸν μίαν φορὰν ὁ Ὅσιος, ἐφθόνησεν ὁ μισόκαλος καὶ θέλων νὰ ἐμποδίσῃ τὸ καλὸν αὐτό, ὑπεκίνησε μίαν ἔχιδναν νὰ ἐξέλθῃ ἀπὸ τὴν φωλεάν της καὶ νὰ δαγκάσῃ τὸν Ἅγιον εἰς τὸν δάκτυλον τοῦ ποδός του. Ὁ δὲ Ὅσιος, ὡς ἀγαθὸς καὶ θεοφιλής, ἔσκυψεν εὐθὺς καὶ πιάνων τὸν πόδα του ὁμοῦ μὲ τὴν ἔχιδναν εἶπε· «Μήτε σὺ νὰ ἀδικήσῃς ἐμέ, μήτε ἐγὼ σέ, ἀλλὰ καὶ οἱ δύο ἂς ὑπάγωμεν ὁ καθεὶς εἰς τὸν ἰδικόν του δρόμον· διότι εἴμεθα ποιήματα ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ Ποιητοῦ, ὁ ὁποῖος, ὅταν δὲν θέλῃ κανὲν πρᾶγμα, μόνοι ἡμεῖς δὲν ἠμποροῦμεν νὰ τὸ κάμωμεν». Ταῦτα εἰπὼν ἀπέλυσε τὴν ἔχιδναν καὶ ἐκείνη μὲν ἐπῆγεν εὐθὺς εἰς τὴν φωλεάν της, ὁ δὲ Ὅσιος ἔμεινεν ἀβλαβὴς χωρὶς νὰ πάθῃ κανὲν κακὸν ἀπὸ τὸ δάγκωμα.

Ἐστάλη ἄνθρωπος βασιλικὸς ἀπὸ τὸν τότε βασιλέα εἰς τὰ μέρη τῆς Γαλλίας δι’ ὑπηρεσίαν· ἀλλ’ ὅταν ἔφθασεν εἰς την Κόρινθον, τὰ χρήματα τὰ ὁποῖα εἶχε μαζί του διὰ νὰ ἐξοδεύῃ εἰς τὰς βασιλικὰς ὑπηρεσίας, ἐκλάπησαν κρυφίως, χωρὶς νὰ γνωρίζῃ κανεὶς ποῖος τὰ ἔκλεψεν. Ὅθεν ἔστειλε παντοῦ ἀνθρώπους καὶ ἠρεύνων διὰ νὰ τὰ εὕρουν, ὅλους δὲ ἐκείνους οἵτινες ἦσαν ὕποπτοι τοὺς ἔβαλεν εἰς ἐξέτασιν καὶ παίδευσιν· ἀλλ’ ὅλα αὐτὰ ἦσαν μάταια καὶ δὲν ὑπῆρχεν ἐλπὶς νὰ εὑρεθοῦν τὰ χρήματα. Ὅθεν ἐλυπεῖτο πολὺ ὁ βασιλικὸς ἄνθρωπος καὶ ἐκινδύνευε νὰ ἀποθάνῃ ἀπὸ τὴν θλῖψιν του. Οἱ δὲ ἄρχοντες τῆς πολιτείας ἐπαρηγόρουν αὐτὸν διὰ διαφόρων τρόπων, μεταξὺ δὲ ἄλλων τοῦ ἔλεγον νὰ ἐλπίζῃ εἰς τὸν Θεόν, ὁ ὁποῖος πολλὰς φορὰς δίδει διέξοδον εἰς τὰ ἀπορούμενα, διὰ τούτων δὲ ἠγωνίζοντο νὰ τὸν συνεφέρουν ἀπὸ τὴν ἄμετρον θλῖψιν ἐκ τῆς ὁποίας ἐκινδύνευεν, ὡς εἴπομεν, νὰ ἀποθάνῃ. Εἷς δὲ ἀπὸ ἐκείνους ἐσηκώθη εἰς τὸ μέσον καὶ λέγει· «Αὐτὴν τὴν κλοπὴν ἄλλος δὲν δύναται νὰ φανερώσῃ παρὰ μόνον ὁ θεῖος Λουκᾶς, ὁ ὁποῖος λάμπει εἰς τοὺς καιρούς μας μὲ πολλὰ θαύματα». Τότε ὅλοι οἱ ἄλλοι Κορίνθιοι ἐβεβαίωσαν τὸν λόγον του καὶ μὲ πολλοὺς ἐπαίνους ἐγκωμίαζαν τὸν Ὅσιον. Ταῦτα ἀκούσας ὁ βασιλικὸς ἄνθρωπος ἔλαβε καλὰς ἐλπίδας καὶ ἤρχισε νὰ λαμβάνῃ ἀναψυχὴν καὶ παρευθὺς στέλλει εἰς τὸν Ὅσιον ἀνθρώπους, διὰ νὰ τὸν παρακαλέσουν νὰ ἔλθῃ πρὸς αὐτόν. Ὁ δὲ Ὅσιος φεύγων τὴν δόξαν τῶν ἀνθρώπων δὲν ἤθελε νὰ ὑπάγῃ, ἀκούσας ὅμως τὴν ὑπερβολικὴν θλῖψιν τοῦ βασιλικοῦ ἀνθρώπου καὶ συμπονῶν αὐτὸν ἐπῆγε μαζὶ μὲ τοὺς ἀπεσταλμένους.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.