Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Ὅταν λοιπὸν εἰσῆλθεν εἰς τὸν οἶκον, τὸν προϋπήντησεν ὁ βασιλικὸς ἄνθρωπος καὶ προσφέρων εἰς αὐτὸν τὴν πρέπουσαν τιμήν, τοῦ εἶπεν, ὅτι αὐτὸς ἔπρεπε νὰ ὑπάγῃ πρὸς τὸν Ὅσιον, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν μεγάλην του λύπην δὲν ἠδυνήθη· ὕστερα τοῦ διηγήθη τὴν κλοπὴν τῶν χρημάτων του. Ὁ δὲ θεῖος Λουκᾶς, διὰ νὰ καταπαύσῃ ὀλίγον τὴν λύπην τῆς ψυχῆς του καὶ διὰ νὰ δώσῃ καλὰς ἀρχὰς χαρᾶς εἰς αὐτόν, εἶπεν· «Ἂς δώσωμεν κατὰ τὸ παρὸν τὸ ὀφειλόμενον εἰς τὴν κοιλίαν χρέος νὰ συνευφρανθῶμεν μεταξύ μας καὶ δυνατὸς εἶναι ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος μᾶς ἐπότισεν οἶνον κατανύξεως καὶ λύπης, νὰ μᾶς ποτίσῃ καὶ οἶνον εὐφροσύνης». Ἐδέχθη τὸν λόγον μετὰ χαρᾶς ὁ βασιλικὸς ἄνθρωπος καὶ ἐπρόσταξε τοὺς δούλους του καὶ ἡτοίμασαν τράπεζαν «ἐξ ἐναντίας τῶν θλιβόντων» αὐτὸν κατὰ τὸν θεῖον Δαυῒδ (Ψαλμ. κβ’ 5). Ἀφοῦ λοιπὸν ἔφαγον ἀρκετά, συγχρόνως δὲ ἐνετρύφων καὶ εἰς τὴν ἐνθύμησιν τοῦ Θεοῦ, ἐσήκωσεν ἔξαφνα τοὺς ὀφθαλμούς του ὁ Ὅσιος καὶ παρατηρῶν ἕνα ἐκ τῶν δούλων, οἱ ὁποῖοι παρεστέκοντο, τὸν ἐφώναξεν ἐξ ὀνόματος, προσκαλῶν αὐτὸν νὰ ὑπάγῃ πλησίον του. Ἀφοῦ δὲ ἐκεῖνος ἐπλησίασεν εἰς τὸν Ὅσιον, τοῦ εἶπε· «Διατὶ ἠθέλησες νὰ προξενήσῃς θάνατον εἰς τὸν ἑαυτόν σου καὶ κίνδυνον εἰς τὸν αὐθέντην σου καὶ ἐτόλμησες νὰ κλέψῃς χρήματα βασιλικά; Πήγαινε γρήγορα νὰ τὰ φέρῃς, ἂν θέλῃς νὰ λάβῃς ἔλεος καὶ συγχώρησιν». Καθὼς ἤκουσεν ἐκεῖνος ταῦτα ἔμεινεν ἄφωνος, διότι τὸν ἤλεγχε καὶ ἡ συνείδησίς του καὶ προσπίπτων παρευθὺς εἰς τοὺς πόδας τοῦ Ὁσίου, ἐξωμολογήθη τὴν ἁμαρτίαν του καὶ ἐζήτησε συγχώρησιν, τὴν ὁποίαν λαβὼν ἐπῆγεν εὐθὺς καὶ ἔφερε τὰ χρήματα ὅλα παρουσίᾳ ὅλων τῶν παρόντων. Τώρα ἐννόησον, ἀγαπητέ, πόσα καλὰ ἠκολούθησαν εἰς ἕνα καὶ τὸ αὐτὸ θαῦμα τοῦ Ὁσίου· ὁ λυπημένος ἐχαροποιήθη· ὁ ἁμαρτήσας διωρθώθη· τὸ ἔργον τοῦ σκότους ἐφανερώθη καὶ ἐπροξένησεν εἰς τὸ ἑξῆς ἐκκοπὴν τοῦ κακοῦ· ὁ διάβολος, ὁ αἴτιος παντὸς κακοῦ, κατῃσχύνθη καὶ ὁ Χριστὸς διὰ τοῦ ἰδικοῦ του θεράποντος ἐδοξάσθη.

Ἐπῆγε μίαν φορὰν ὁ Ὅσιος εἰς τὸν θεοφιλῆ Ἀντώνιον, ὁ ὁποῖος ἦτο Ἡγούμενος τοῦ Μοναστηρίου, τὸ ὁποῖον εἶναι ἔμπροσθεν τῆς πόλεως τῶν Θηβῶν (διότι συνήθιζεν ὁ Ὅσιος νὰ πηγαίνῃ εἰς ἄνδρας θεοφοβουμένους καὶ εὐλαβεῖς). Ἔτυχε δὲ τότε νὰ εἶναι ἀσθενὴς υἱός τις τοῦ πρώτου ἄρχοντος τῆς χώρας ἐκείνης ἀπὸ ἀσθένειαν θανατηφόρον καὶ δὲν ὑπῆρχεν ἐλπὶς νὰ ζήσῃ. Παρεστέκοντο λοιπὸν οἱ γονεῖς του καὶ ὅλοι οἱ συγγενεῖς καὶ φίλοι λυπημένοι καὶ ἀνέμενον μετ’ ὀλίγον τὸν θάνατον αὐτοῦ.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.