Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Ὡς νὰ μὴ ἤρκουν ὅμως αἱ ἄλλαι δοκιμασίαι, ἔφερεν εἰς τὸν Ὅσιον ὁ ἐχθρὸς καὶ ἀσθένειαν, ἡ ὁποία ἦτο κνησμὸς καὶ φαγοῦρα εἰς τὰ παιδογόνα μόρια, τόσον δεινὴ καὶ ἀνυπόφορος, ὥστε διελογίζετο νὰ ἀποκόψῃ αὐτά. Ὅθεν παρεκάλει τὸν Θεὸν καὶ τὸν Ἅγιον, τοῦ ὁποίου εὑρίσκετο ἐκεῖ τὸ ἱερὸν λείψανον, νὰ τὸν θεραπεύσουν. Βλέπει λοιπὸν νύκτα τινὰ εἰς τὸ ὅραμά του τὸν Ἅγιον ἐκεῖνον καὶ τοῦ ἐδείκνυεν ἕνα βότανον, λέγων· «Μὲ αὐτὸ θέλεις εὕρει τὴν ἰατρείαν· γνώριζε ὅμως, ὅτι θέλεις ὑστερηθῆ τὸν μισθὸν τῆς ὑπομονῆς»· ἀφοῦ δὲ ἐξύπνησεν ὁ Ὅσιος, ἐπροτίμησε νὰ πάσχῃ πρόσκαιρα ἀπὸ τὸ πάθος, παρὰ νὰ χάσῃ τὸν αἰώνιον μισθόν, ἕως ὅτου ὁ Θεός, βλέπων τὴν ἄκραν του ὑπομονήν, τὸν ἰάτρευσεν ὡς ἐκεῖνος ἐγνώριζεν.

Ἡ ἀδελφὴ τοῦ Ὁσίου, Μοναχὴ οὖσα, ἔφερέ ποτε ἄρτους εἰς αὐτόν, ὅστις ἐταλαιπωρεῖτο ἐκεῖ εἰς τὸ νησίον· λαβὼν δὲ αὐτοὺς ὁ Ὅσιος ἐπῄνεσε τὴν καλήν της προαίρεσιν καὶ εἶπεν· «Ἐγὼ δὲν πρέπει νὰ φάγω κανένα ἀπ’ αὐτούς, διότι ὁ Θεὸς δὲν τοὺς ἡτοίμασε διὰ τὴν ἰδικήν μου ἀνάγκην, ἀλλὰ διὰ τὰς ἀνάγκας ἄλλων ἀδελφῶν, τοὺς ὁποίους μετ’ ὀλίγον θέλεις ἰδεῖ καὶ θέλεις θαυμάσει διὰ τὸ ἀναγκαῖον καὶ χρήσιμον τῶν ἄρτων. Ἀποροῦσε δὲ ἐκείνη καὶ ἀνέμενε νὰ ἴδῃ τοὺς ἀδελφοὺς περὶ τῶν ὁποίων εἶπεν. Ὁ δὲ Ὅσιος μετ’ ὀλίγην ὥραν εὑρίσκετο εἰς ἀγωνίαν καὶ ἐφαίνετο ὅτι συλλυπεῖται καὶ συμπάσχει μὲ ἀδελφούς τινας οἱ ὁποῖοι ἐκινδύνευαν· ἔπειτα ἐφαίνετο, ὅτι προσήλωνε τὴν ἀκοήν του διὰ νὰ ἀκούσῃ φωνήν, ἡ ὁποία ἤρχετο πρὸς αὐτὸν ἀπὸ κάποιον μέρος, ἐπὶ τέλους δὲ ἐφάνη, ὅτι ἔλαβε θάρρος, ἐχάρη πολὺ καὶ εὐχαριστοῦσε τὸν πανάγαθον Θεόν.

Αἰτία διὰ τὴν ὁποίαν ἔκαμνεν ὁ Ὅσιος τὰ κινήματα ταῦτα ἦτο ἡ ἑξῆς: Πλοῖον τι ἐρχόμενον ἀπὸ τὴν Γαλλίαν εὗρε καθ’ ὁδὸν θαλασσοταραχὴν καὶ ἐκινδύνευε νὰ πνιγῇ, διεσώθη δὲ τοῦτο ἀπὸ τὸν κίνδυνον διὰ πρεσβειῶν τοῦ Ὁσίου καὶ ἦλθεν εἰς τὸ νησίον ἐκεῖνο καὶ προσωρμίσθη. Ἐπειδὴ δὲ οἱ ναῦται ἐγνώριζον ὅτι εὑρίσκετο ἐκεῖ ὁ Ὅσιος, ἐπῆγαν πρὸς αὐτόν, καὶ διηγήθησαν τὸν κίνδυνον ὅστις τοὺς συνέβη ὡς καὶ τὸ ἀνέλπιστον τῆς σωτηρίας των, μὴ γνωρίζοντες ὅτι ἔλεγον ταῦτα εἰς ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος καὶ τὸν κίνδυνον αὐτῶν ἐγνώρισε καὶ διὰ πρεσβειῶν του ἀπὸ αὐτὸν τοὺς ἐλύτρωσεν. Ὁ Ὅσιος λοιπόν, ὡς φιλανθρωπότατος ὅπου ἦτο, ἐφίλευσεν αὐτοὺς μὲ τοὺς ἄρτους τῆς ἀδελφῆς καὶ μὲ κάθε φιλοφροσύνην τοὺς ἐπεριποιεῖτο, παρηγορῶν αὐτοὺς διὰ λόγου καὶ ἔργου καὶ ἔχων προθυμίαν, ἐὰν ἦτο δυνατόν, νὰ ἀνοίξῃ τὰ σπλάγχνα του καὶ νὰ τοὺς βάλῃ μέσα ἀπὸ τὴν ἄκραν φιλανθρωπίαν του. Αὐτὸ εἶναι τὸ νὰ δίδῃ


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.