Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Κατ’ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ἐμελετήθη νὰ γίνῃ ἐπανάστασις κατὰ τοῦ βασιλέως Κωνσταντίνου τοῦ Πορφυρογέννητου καὶ διὰ τοῦτο συνήθροιζον εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἐθεωροῦντο ὕποπτοι ὅτι θὰ ἔκαμνον τὴν ἐπανάστασιν ταύτην. Τὸν ἴδιον καιρὸν ἐκλήθη καὶ ὁ στρατηγὸς τῆς Ἑλλάδος, Πόθος ὀνομαζόμενος, μὲ γράμματα τῆς γυναικός του, τὰ ὁποῖα ἔγραφον νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν Βασιλεύουσαν τὸ ταχύτερον, διότι ὁ βασιλεὺς ποθεῖ πολὺ τὴν παρουσίαν του, μάλιστα δὲ διότι ἐκινδύνευε νὰ ἀποθάνῃ καὶ τὸ τέκνον των. Ἐκ τούτων ἔγινε περίλυτος ὁ στρατηγὸς καὶ δὲν ἐγνώριζε τί νὰ κάμῃ· ἀφ’ ἑνὸς ὁ κίνδυνος τοῦ τέκνου του τὸν ἐβίαζε νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἀφ’ ἑτέρου ἡ ταραχὴ τοῦ καιροῦ τὸν ἐφόβιζε νὰ ὑπάγῃ, διὰ νὰ μὴ κινδυνεύσῃ καὶ μάλιστα εἶχεν ὑποψίαν, ἐπειδὴ τοῦ ἔγραφεν ἡ γυνή του νὰ ὑπάγῃ καὶ ὄχι ὁ βασιλεύς.

Ἐν ᾧ λοιπὸν εὑρίσκετο ὁ στρατηγὸς εἰς τοιαύτας ἀμφιβολίας, ἄρχων τις τοῦ εἶπεν· «Ἐὰν φανερώσῃς τὰς ὑποθέσεις σου εἰς τὸν θεῖον Λουκᾶν, δὲν θέλει σοῦ μείνει καμμία ἀμφιβολία εἰς τὸ τί πρέπει νὰ κάμῃς, ἀλλὰ θέλεις μάθει φανερὰ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον εἶναι συμφέρον σου». Ταῦτα ὡς ἤκουσεν ὁ στρατηγός, εὐθὺς ἐπεμελήθη, καὶ συνηντήσας τὸν Ὅσιον ἤκουσεν ἀπὸ αὐτὸν τὸ συμφέρον του· διότι τοῦ εἶπεν ὁ Ὅσιος οὕτως ἁπλῶς· «Ὕπαγε, Κύρη στρατηγέ, εἰς Κωνσταντινούπολιν ἄνευ λύπης ἢ φόβου καὶ ὅλα τὰ στρεβλὰ καὶ δύσκολα θέλει μετατρέψει ὁ Θεὸς εἰς λεῖα καὶ εὔκολα· διότι καὶ Βασιλεὺς θέλει σὲ ἰδεῖ μὲ ἱλαρὸν ὄμμα καὶ πρὸς τούτοις θέλει σοῦ δώσει καὶ μεγαλυτέραν τιμήν· καὶ τὸ τέκνον σου θέλεις ἰδεῖ ἐλεύθερον ἀπὸ παντὸς πάθους». Ὁ στρατηγὸς ταῦτα ἀκούσας ἐκίνησεν εὐθὺς διὰ τὴν Κωνσταντινούπολιν, χωρὶς νὰ διστάσῃ τελείως εἰς τὰ λόγια τοῦ Ὁσίου. Βλέπων δὲ ὅτι ἔγιναν ὅλα καθὼς τοῦ προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ἐθαύμασε καὶ τὸ ἐκήρυττεν εἰς ὅλους.

Ἄλλος περίφημος ἄρχων Κρηνίτης καλούμενος, πηγαίνων ἐξουσιαστὴς τῆς Ἑλλάδος, ὅταν ἔφθασεν εἰς τὴν Λάρισαν, ἤκουσε τὰ κατορθώματα τοῦ Ὁσίου καὶ ἐπόθησε νὰ τὸν ἴδῃ καὶ νὰ συνομιλήσῃ μετ’ αὐτοῦ. Ὅταν λοιπὸν ἔφθασεν εἰς τὰς Θήβας, ἔστειλεν ἀνθρώπους καὶ προσεκάλεσε τὸν Ὅσιον νὰ ὑπάγῃ πρὸς αὐτόν. Παρευθὺς τότε ἠκολούθησεν ὁ Ὅσιος τοὺς ἀπεσταλμένους καὶ πηγαίνων εὗρε τὸν ἄρχοντα καθήμενον εἰς τὴν τράπεζαν, διότι ἦτο ὥρα τοῦ γεύματος, ἐκάθισε δὲ εἰς τὴν τράπεζαν καὶ ὁ Ὅσιος. Ὅταν ἠγέρθησαν ἀπὸ τὴν τράπεζαν ἠγέρθη καὶ ὁ Ὅσιος καὶ ἀνεχώρησε, χωρὶς νὰ ἀξιωθῇ νὰ ἀκούσῃ οὔτε ψιλὸν λόγον ἀπὸ τὸν ἄρχοντα, ὅστις τόσον θερμῶς τὸν εἶχε προσκαλέσει.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.