Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Διερχόμενος δὲ ὁ Γρηγόριος οὗτος τὰς Ἁγίας ἡμέρας τῆς Τεσσαρακοστῆς μαζὶ μὲ τὸν Ὅσιον, δὲν ἔλειπεν ἀπὸ τοῦ νὰ τὸν παρακαλῇ, νὰ κάμῃ δέησιν εἰς τὸν Θεὸν νὰ ἐλευθερωθῇ ἀπὸ τὴν ἀσθένειαν, τὴν ὁποίαν εἶχε, διότι ἦτο ἀρκετὰ ἀσθενὴς καὶ ὑπέφερε πολὺ ἀπὸ τὸν στόμαχόν του. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ὅσιος τοῦ ἔλεγεν, ὅτι τὸ ζήτημα αὐτὸ εἶναι ὑπὲρ τὴν δύναμίν του, ὁ Γρηγόριος καὶ πονῶν καὶ ἐλπίζων, διότι ἐγνώριζε πόσην παρρησίαν ἔχει πρὸς τὸν Θεὸν ὁ Ἅγιος, δὲν ἔπαυεν, ἀλλ’ ἐπέμενε παρακαλῶν, ἕως ὅτου ὁ Ὅσιος, μὴ δυνάμενος πλέον νὰ τὸν ἐμποδίσῃ, τοῦ λέγει· «Ταπεινὲ Γρηγόριε, διὰ σὲ μὲ ἐγέλασαν αὐτὴν τὴν νύκτα οἱ δαίμονες καὶ δὲν γνωρίζω τί νὰ σοῦ εἰπῶ». Ὁ δὲ Γρηγόριος, πιστεύων ὅτι θείαν τινὰ ὀπτασίαν εἶδεν ὁ Ὅσιος καὶ ὄχι δαιμονικήν, τὸν παρεκάλει νὰ τὴν φανερώσῃ καὶ ὁ Ὅσιος τοῦ εἶπεν· «Μοὶ ἐφαίνετο, ὅτι ἔβλεπα ἄνδρα τινὰ φοβερόν, ὁ ὁποῖος ἵστατο πλησίον μου καὶ ἦτο στολισμένος μὲ χρυσᾶ καὶ λαμπερὰ ἐνδύματα, σὺ δὲ ἵστασο παράμερα καὶ εἶχες τοὺς ὀφθαλμούς σου προσηλωμένους εἰς ἐμὲ· ἐγὼ δὲ εἶπον πρὸς τὸν φανέντα δεικνύων σέ· «Ἐπειδὴ ἐκεῖνος μὲ ἐνοχλεῖ, σπλαγχνίσου αὐτὸν παρακαλῶ καὶ ἐλευθέρωσον καὶ ἐμὲ ἀπὸ τὴν ἐνόχλησιν, τὴν ὁποίαν μοῦ προξενεῖ». Ὁ δὲ φανεὶς εἶπεν· «Ἄφησε αὐτόν, διότι θέλει νὰ γίνῃ Μοναχός». Ἐγὼ δὲ τοῦ εἶπον· «Αὐτός, καθὼς βλέπεις, ἔγινε Μοναχός».

«Τοῦτο λέγων ἐγώ, τοῦ ἐδείκνυον μὲ τὸν δάκτυλόν μου τὸ σχῆμα σου. Τότε δὲ λέγει ἐκεῖνος· «Ἐγὼ σοῦ λέγω τὸ μέτρον τῆς Μοναδικῆς τελειότητος καὶ ὄχι τὸ σχῆμα»· τοῦτο δὲ εἶπε, διότι τὸ ἀληθινὸν σημεῖον τοῦ Μοναχοῦ δὲν δεικνύεται ἀπὸ τὰ σχήματα καὶ ἐνδύματα, ἀλλὰ ἀπὸ τὰ πράγματα περισσότερον καὶ ἀπὸ τὴν προκοπὴν τῆς ἀρετῆς. Ἐὰν λοιπὸν καὶ ἡ σταύρωσις καὶ τὸ νὰ νεκρωθῇ, κανεὶς εἰς τὸν κόσμον εἶναι σημεῖον καθαρὸν τῆς πρὸς τὴν ἀρετὴν τελειότητος, φανερὸν εἶναι, ὅτι καὶ ἡ ἀσθένεια τοῦ σώματος φέρει τὸν ἄνθρωπον εἰς τὴν τελειότητα καὶ εἶναι γυμνάσιον τελειότατον τῆς ἀρετῆς· ὥστε ἡ σωματικὴ ἀσθένεια ὠφελεῖ πολὺ εἰς τὸ νὰ καλλιεργῇ κανεὶς τὴν θέλησιν νὰ γίνῃ ἀληθινὸς Μοναχός, τοῦτο δὲ εἶναι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἐδήλωσεν ὁ φανείς, εἰπών· «Ἄφησε αὐτόν, διότι θέλει νὰ γίνῃ Μοναχός». Ὅθεν ὁ Γρηγόριος μετὰ ταῦτα δὲν εἶπεν ἄλλο τι, παρὰ μόνον ἔψαλλε τὸν τριακοστὸν ἔνατον ψαλμόν, ἤτοι τὸ «Ὑπομένων ὑπέμεινα τὸν Κύριον καὶ προσέσχε μοι καὶ εἰσήκουσε τῆς δεήσεώς μου»! Ὅμως δὲν τὸν παρέβλεψεν ἕως τέλους ὁ Ἅγιος, ἀλλ’ ἐφάνη εἰς τὸν ὕπνον του εἰς σχῆμα ἰατροῦ καὶ προσεποιήθη ὅτι βάζει καυτήριον εἰς τὸν στόμαχόν του καὶ τοῦ εἶπε· «Πήγαινε, ταπεινὲ Γρηγόριε, ὑγίαινε καὶ ἄλλην φορὰν δὲν θέλει σὲ πονέσει ὁ στόμαχός σου ἀπὸ τὰ φαγητά». Τοῦτο δὲ ἔγινε καὶ ἔργον, τῇ ἀληθείᾳ, καθὼς ὁ ἴδιος ὁ Γρηγόριος τὸ ἐμαρτύρησε.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.