Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

κανεὶς μὲ ἱλαρότητα καὶ νὰ ἔχῃ Ἀβραμιαίαν ψυχήν, ὅταν ξενοδοχῇ, χωρὶς νὰ δεικνύῃ οὐδένα λυπηρόν, ἢ νὰ φειδωλεύεται, ἀλλὰ μὲ περισσοτέραν προθυμίαν νὰ δίδῃ αὐτός, παρὰ νὰ λαμβάνουν ἐκεῖνοι καὶ νὰ νικᾷ τὴν ἐντροπὴν τῶν ἐχόντων ἀνάγκην διὰ τῆς πλουσιοπαρόχου μεταδόσεως.

Καιρὸς εἶναι νὰ εἴπωμεν πῶς ὁ Ὅσιος ἀνεχώρησεν ἀπὸ τὸ νησίον καὶ κατῴκησεν εἰς τὸ ὄρος Στείριον, εἰς το ὁποῖον εὑρίσκεται τώρα τὸ ἱερόν του λείψανον. Οἱ Χριστιανοί, οἵτινες κατέφυγον εἰς τὸ νησίον μαζὶ μὲ τὸν Ἅγιον, ἀφ’ οὗ ἐπέστρεψαν εἰς τὴν πατρίδα των, ἐνθυμούμενοι τὰς εὐεργεσίας τὰς ὁποίας τοὺς ἔκαμεν ὁ Ἅγιος καὶ γνωρίζοντες πόσον μέγας ἦτο εἰς τὴν ἀρετήν, ἐπόθησαν νὰ τὸν ἔχουν πλησίον των. Ὅθεν μεταβάντες εἰς τὸ νησίον, τὸν παρεκίνησαν μὲ κάθε τρόπον καὶ τὸν ἐπῆραν εἰς τὸν τόπον τους, διὰ νὰ ἴδῃ μόνον αὐτὸν καὶ ἂν δὲν τοῦ ἀρέσῃ νὰ ἐπιστρέψῃ καὶ πάλιν εἰς τὸ νησίον. Βλέπων δὲ ὁ Ὅσιος τὸν τόπον, ὅτι ἦτο ἥσυχος, εὐκραής, χαροποιός, ἀνενόχλητος ἀπὸ ἀνθρώπους καὶ πλούσιος ἀπὸ ὕδατα, προέκρινε νὰ κατοικήσῃ εἰς αὐτόν. Καθαρίζει λοιπὸν τὸ γύρωθεν μέρος τῆς πηγῆς ἀπὸ τοὺς θάμνους καὶ καλλιεργῶν τὸν τόπον, ἐφύτευσε διάφορα δένδρα καὶ ἔκαμεν αὐτὸν ὡραιότατον καὶ χαριέστατον ὡς κῆπον. Τὸ κελλίον του ὅμως δὲν τὸ ἔκτισεν ἐκεῖ πλησίον, ἀλλὰ μακράν, διὰ νὰ μὴ εἶναι φανερὸν εἰς τοὺς πολλούς· καὶ ὁ σκοπός του ἦτο νὰ ἀποκόπτῃ πάντοτε τὴν κενὴν δόξαν καὶ νὰ εἶναι διὰ τοὺς ἀνθρώπους ὡς νεκρὸς καὶ ὄχι ὡς ζῶν. Ὁ δὲ φθονερὸς διάβολος δὲν ἔπαυε ἀπὸ τοῦ νὰ πολεμῇ καθ’ ἑκάστην τὸν Ὅσιον, πότε μὲ λογισμούς, πότε μὲ πειρασμοὺς πονηρῶν ἀνθρώπων καὶ πότε μὲ σχήματα αἰσθητὰ καὶ φαντάσματα.

Μίαν φορὰν ἐφάνη ἐμπρὸς εἰς τὴν θύραν τοῦ κελλίου του εἰς σχῆμα μαύρου ἀνθρωπαρίου μικροῦ καὶ τοῦ εἶπε· «Μὲ ἔκαυσες, καλόγηρε, πλὴν ἀνάμεινον ὀλίγον καὶ θέλεις γνωρίσει φανερά, ποῖος γνωρίζει νὰ καίῃ δυνατώτερα». Ὁ δὲ Ὅσιος, κάμνων τὸ σημεῖον τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, εἶπε· «Καταργήσαι σε Κύριος», εὐθὺς δὲ ἐκεῖνος ἔγινεν ἄφαντος. Κατόπιν αὐτοῦ ἐπῆγεν εἰς τὸν Ὅσιον ὁ Μοναχὸς Γρηγόριος, ὁ φίλος καὶ γνωστὸς τοῦ Ἁγίου, καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν ὁ Ὅσιος· «Σὲ συνήντησε καθ’ ὁδὸν ὁ Κονιδάριος» (μὲ τὸ ὄνομα τοῦτο συνήθιζεν ὁ Ὅσιος νὰ ὀνομάζῃ περιπαικτικῶς τὸν διάβολον)· ὁ δὲ Γρηγόριος ἀπορῶν εἶπε· «Ποῖος εἶναι αὐτὸς ὁ Κονιδάριος;». Ἀπεκρίθη ὁ Ὅσιος· «Ἕνας κοντὸς ἀράπης ἦλθε καὶ ἀπειλήσας, ὅτι μετ’ ὀλίγον ἔχει νὰ μὲ καύσῃ, ἀνεχώρησε». Τότε ἠννόησεν ὁ Γρηγόριος διὰ ποῖον λέγει καὶ εἶπε πρὸς τὸν Ὅσιον· «Ὁ Θεός, Πάτερ, νὰ ἐλευθερώνῃ ἡμᾶς ἀπὸ τὰς παγίδας του, διὰ τῶν ἁγίαν σου εὐχῶν· διότι εἰς σὲ δὲν ἠμπορεῖ νὰ κάμῃ τίποτε, ἀφ’ οὗ σὲ φυλάττει ὁ Θεός».


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.