Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

«Ἀδελφέ, πρέπει νὰ λέγῃς καλὰ λόγια καὶ νὰ τρώγῃς καθὼς ἔφαγες καὶ χθές· διότι ἐκεῖνο τὸ προσφάγι τὸ ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς διὰ τοὺς ξένους ἀδελφοὺς καὶ ὄχι δι’ ἡμᾶς· βέβαια, δὲν εἶναι ἀδύνατον εἰς τὸν Θεὸν νὰ θρέψῃ καὶ ἡμᾶς μὲ τοιαῦτα φαγητά, θὰ ἔπραττε δὲ τοῦτο ἂν ἦτο συμφέρον εἰς ἡμᾶς». Ταῦτα ἐκεῖνος ἀκούσας μετενόησε διὰ τὰ ἐνάντια λόγια, τὰ ὁποῖα εἶπε, καὶ προσπεσὼν εἰς τοὺς πόδας τοῦ Ὁσίου ἐζήτησε καὶ ἔλαβε συγχώρησιν.

Ἐπειδὴ δὲ ἐκεῖ ὅπου κατῴκει ὁ Ὅσιος εἶχε πολλὴν ἐνόχλησιν, διότι καθ’ ἑκάστην ἐπήγαιναν εἰς αὐτὸν πολλοὶ καὶ ἐτάρασσον τὴν ἡσυχίαν του, ἠθέλησε νὰ ἀναχωρήσῃ καὶ νὰ ὑπάγῃ εἰς ἄλλον τόπον ἐρημικώτερον. Ἀλλ’ ὅμως δὲν ἤθελε νὰ κάμῃ τὸ ἰδικόν του θέλημα, διὰ τοῦτο ἔστειλε τὸν μαθητήν του Γερμανὸν εἰς τὴν Κόρινθον, πρὸς τὸν τότε περιβόητον διὰ τὴν ἀρετήν του καὶ σοφὸν διδάσκαλον Θεοφύλακτον, διὰ νὰ τὸν ἐρωτήσῃ τὶ νὰ κάμῃ, ἐκεῖνος δὲ τοῦ ἐμήνυσεν, ὅτι πρέπει νὰ κρατῇ τὸ παράδειγμα τοῦ Ἁγίου Ἀρσενίου, εἰς τὸν ὁποῖον εἶπεν ὁ Θεός· «Ἀρσένιε, φεῦγε καὶ σῴζου» καὶ πάλιν· «Ἀρσένιε, φεῦγε, σιώπα, ἡσύχαζε». Ταῦτα μαθὼν ὁ θεῖος Λουκᾶς ἀνεχώρησεν ἀπὸ τὸ ὄρος Ἰωάννιτρα καὶ ἐπῆγεν εἰς ἄλλον ἥσυχον καὶ ὑγιεινὸν τόπον, Καλάμιον καλούμενον, ἔχων δὲ ἐκεῖ ἡσυχίαν πολλὴν καὶ ἀγωνιζόμενος, καθὼς ἐπόθει, ἔχαιρε καὶ ἠγάλλετο τῷ πνεύματι.

Ἀφ’ οὗ δὲ ὁ Ὅσιος διῆλθεν εἰς τὸν τόπον ἐκεῖνον τρεῖς χρόνους, ἐπέδραμε κατὰ τῆς Ἑλλάδος τὸ γένος τῶν Ἀγαρηνῶν· διὰ τοῦτο ὁ Ὅσιος, μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἐγχωρίους, ἐπῆγαν εἰς τὸ νησίον τὸ ὁποῖον ἦτο ἐκεῖ κοντά, τὸ ὀνομαζόμενον Ἀμπελὼν καὶ τὸ ὁποῖον μὲ τὸ νὰ ἦτο ἄνυδρον καὶ κατάξηρον ἔγινεν εἰς τὸν Ὅσιον γυμνάσιον ἀρετῆς καὶ τοῦ ἐπροξένησε καρποὺς ἀγαθούς, διότι ἐπήγαινε μὲ πλοιάριον καὶ ἔφερεν ὕδωρ, τὸ ὁποῖον διένεμεν εἰς τὸν λαόν· ὅταν εἶχεν οἶνον καὶ φαγητὰ τὰ ἔδιδεν εἰς τοὺς ἄλλους, ἐνίοτε δὲ ἐψάρευε καὶ ἐμοίραζε τὰ ὀψάρια εἰς αὐτούς. Ἐπειδὴ δὲ ἐκεῖνοι δὲν ἤλπιζον νὰ ἐλευθερωθῇ πλέον ἡ Ἑλλὰς ἀπὸ τοὺς Ἀγαρηνούς, ἐζητοῦσαν νὰ περάσουν εἰς τὴν Πελοπόννησον, ἀλλ’ ὁ Ὅσιος τοὺς ἠμπόδισε λέγων· «Νέφος τῆς ἀνοίξεως εἶναι αὐτό, ἀδελφοί, καὶ μετ’ ὀλίγον θὰ διαλυθῇ καὶ θὰ λάμψῃ πάλιν εἰς ἡμᾶς ἡ εἰρήνη. Πράγματι δὲ οὕτω καὶ ἐγένετο ὕστερον ἀπὸ ὀλίγον καιρὸν καὶ ἠλευθερώθη ἡ Ἑλλὰς ἀπὸ τοὺς Ἀγαρηνούς, ἐπέστρεψαν δὲ οἱ ἄνθρωποι εἰς τὴν πατρίδα των. Ἔκαμε δὲ ὁ Ὅσιος εἰς τὸ νησίον αὐτὸ τρεῖς χρόνους καὶ πολλάκις δὲν εἶχεν οὔτε ἄρτον νὰ φάγῃ, οὔτε ὕδωρ νὰ πίῃ· διότι ὅταν ἐφυσοῦσαν ἄνεμοι σφοδροί, δὲν ἠδύνατο κανὲν πλοιάριον νὰ πλεύσῃ πρὸς τὴν Στερεάν, ὅθεν ἔμενεν ἀπὸ τὴν δίψαν καταφλεγόμενος.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.