Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

ἔχων συμβοηθόν του εἰς τὴν παράκλησιν τὸν Ἡγούμενον· ὅθεν μόλις καὶ μετὰ βίας κατεπείσθη ὁ Ὅσιος καὶ σηκωθεὶς ὕψωσε τὰς χεῖρας του καὶ εἰς ἐπήκοον πάντων προσηύξατο ὑπὲρ τοῦ ἀσθενοῦς, μετὰ δὲ τὴν εὐχὴν ἐπῆγαν καὶ οἱ δύο εἰς τὸ Μοναστήριον. Τὸ πρωῒ ἀνεχώρησεν ὁ Ὅσιος διὰ τὸ ὄρος φεύγων τὴν δόξαν τῶν ἀνθρώπων, διότι προεγνώριζεν ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἔμελλε νὰ κατορθώσῃ ἡ εὐχή του. Ὁ δὲ Ἡγούμενος, θέλων νὰ μάθῃ ἐὰν ὠφελήθη ὁ ἀσθενὴς ἀπὸ τὴν εὐχὴν τοῦ Ὁσίου, ἔστειλεν ἄνθρωπον διὰ νὰ ἐρωτήσῃ καὶ ὁ σταλείς, ἐπιστρέψας, εἶπεν ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα καὶ νὰ τὰ εἴπῃ κανεὶς εἶναι φοβερὸν καὶ πάλιν νὰ τὰ σιωπήσῃ εἶναι φθονερὸν καὶ κακότροπον, διότι εὗρε τὸν πρὸ ὀλίγου μετὰ τῶν νεκρῶν λογισθέντα νὰ ἐξέρχεται ἀπὸ τὸν οἶκον του ἔφιππος καὶ νὰ πηγαίνῃ εἰς τὸ λουτρὸν ὑγιέστατος.

Ἄλλην φοράν, ψάλλων τὸν Ὄρθρον ὁ Ὅσιος μὲ τοὺς παρευρισκομένους μετ’ αὐτοῦ ἀδελφούς, ὅταν ἔφθασε πλησίον εἰς τὸ τέλος, εἶπεν εἰς τὸν τραπεζάρην· «Ἐπιμελήσου, τέκνον, νὰ μαγειρεύσῃς φαγητὸν καὶ νὰ τὸ ἑτοιμάσῃς διὰ τοὺς ἀδελφούς, οἱ ὁποῖοι μᾶς ἔρχονται». Ὁ δὲ τραπεζάρης ἤναψε φωτιάν, ἔχων ὅμως ἀπορίαν, ποῖοι ἆρα γε ἐπρόκειτο νὰ ἔλθουν, ἐπῆγεν εἰς τὸν Ὅσιον καὶ τοῦ εἶπε· «Διατὶ μὲ ἐπρόσταξες νὰ ἑτοιμάσω τράπεζαν χωρὶς νὰ εἶναι κανείς; Καὶ ποῖος ἦλθε καὶ σοῦ εἶπεν, ὅτι ἔρχονται ἀδελφοὶ καὶ ποῖοι εἶναι αὐτοί;». Ὁ δὲ Ὅσιος προσεποιήθη, ὅτι δὲν γνωρίζει καὶ τοῦ εἶπε· «Συγχώρησόν μοι, τέκνον, ὅτι ἐπλανήθην ἀπὸ τοὺς δαίμονας καὶ σοῦ τὸ εἶπον». Ταῦτα ἀκούσας ὁ Μοναχὸς ἠμέλησε καὶ δὲν ἡτοίμασε τίποτε. Ὅταν ἐξημέρωσεν, ἦλθον ἐκεῖνοι οἱ ἀδελφοί, διὰ τοὺς ὁποίους προεῖπεν ὁ Ὅσιος· βλέπων δὲ αὐτοὺς ὁ Μοναχὸς κατηγόρησε τὸν ἑαυτόν του ὡς ἄπιστον καὶ ἐθαύμασε τὸν Ὅσιον διὰ τὸ προορατικὸν τὸ ὁποῖον εἶχεν· ὡς τόσον ἐμαγείρευσε φαγητὸν διὰ τοὺς ξένους, ἐκράτησεν ὅμως κρυφίως καὶ διὰ τὸν ἑαυτόν του μέρος τι, ἀλλὰ δὲν διέλαθε τὸν Ὅσιον, ὁ ὁποῖος ἀποστείλας αὐτὸν νὰ φέρῃ ὕδωρ, ἔλαβε τὸ φαγητὸν καὶ τὸ ἔβαλεν εἰς τὴν τράπεζαν μαζὶ μὲ τὸ ἄλλο καὶ τὸ ἔφαγαν οἱ ξένοι ἀδελφοὶ καὶ εὐφρανθέντες ἀνεχώρησαν.

Ὅταν δὲ ὁ τραπεζάρης ἠθέλησε νὰ φάγῃ, ἐπειδὴ δὲν εὗρε τὸ φαγητόν, τὸ ὁποῖον ἐφύλαξε διὰ τὸν ἑαυτόν του, ἀδημονοῦσε πολὺ καὶ κατηγόρει τὸν Ὅσιον, ὅτι τὸν ἠδίκησε, λέγων· «Δεν εἶμαι καὶ ἐγὼ ἄξιος δι’ ὀλίγον φαγητὸν καθὼς καὶ οἱ ξένοι; καὶ ἐὰν σὺ δὲν χρειάζεσαι νὰ φάγῃς προσφάγιον, διατὶ τὸ ὑστερεῖς καὶ ἀπὸ ἡμᾶς οἱ ὁποῖοι τὸ χρειαζόμεθα;». Ὁ δὲ Ἅγιος εἶπε πρὸς αὐτὸν μὲ ἱλαρότητα·


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.