Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

ὄχι διότι δὲν χρειάζεται, ἀλλὰ διότι δὲν εὐαρεστεῖται εἰς αὐτό. Ὅθεν μὲ πόνον τῆς καρδίας του εἶπε πρὸς αὐτόν· «Διατὶ τοιουτοτρόπως ἀπεστράφης ἐμὲ καὶ τὸ δῶρον μου; Καὶ ἐγὼ Χριστιανὸς εἶμαι, ἂν καὶ ἁμαρτωλός, καὶ Ἐπίσκοπος, ἂν καὶ ἀνάξιος· πῶς λοιπὸν σύ, ὅστις εἶσαι μιμητὴς εἰς πάντα τοῦ Ἰησοῦ, δὲν ἠκολούθησες εἰς τοῦτο τὴν μίμησιν Ἐκείνου; Διότι αὐτὸς ἐδέχετο τὰς προαιρέσεις καὶ δωρεὰς ἐκείνων, οἵτινες ἤθελαν νὰ τὸν δεξιωθοῦν καὶ μάρτυς τούτων τὸ γλωσσόκομον· ἐὰν δὲ σὺ δὲν χρειάζεσαι τὸ δῶρον μου, δός το εἰς ἄλλον ὅστις τὸ χρειάζεται· τώρα δέ, κατὰ τὴν γνώμην σου, φαίνεται ὅτι ἡ ἐντολὴ τῆς ἐλεημοσύνης εἶναι μάταιον καὶ ἄλογον πρᾶγμα καὶ μὲ τοιοῦτον τρόπον βλάπτεις τὴν φιλόθεον καὶ φιλάνθρωπον γνώμην καὶ διὰ νὰ μὴ πολυλογῶ, ἀνατρέπεις μίαν εὐγενῆ πρᾶξιν, ἥτις δύναται εἰς τὸν αἰττὸν καιρὸν νὰ παρηγορῇ τὴν πτωχείαν καὶ νὰ γίνεται εἰς πολλοὺς ὁδὸς σωτηρίας».

Ταῦτα ὡς ἤκουσεν ὁ Ὅσιος, δὲν ἠναντιώθη πλέον διὰ νὰ μὴ λογισθῇ ὡς ὑπερήφανος καὶ διὰ νὰ μὴ προξενήσῃ λύπην εἰς τὸν Ἀρχιερέα, ἀλλὰ ἔλαβε το δῶρον τὸ ὁποῖον τοῦ ἔδωκεν, εἰς ἀνταπόδοσιν δὲ τοῦ ἔδωκε τὸν πλοῦτον τῶν εὐχῶν του· ἔπειτα ἠρώτησεν αὐτὸν μὲ πολλὴν ταπεινοφροσύνην· «Εἰπέ μοι, Δέσποτα, μὲ ποῖον τρόπον νὰ μεταλαμβάνωμεν τὰ θεῖα Μυστήρια ἡμεῖς, οἱ ὁποῖοι διὰ τὰς ἁμαρτίας μας εὑρισκόμεθα εἰς τὰ βουνὰ καὶ εἰς τὰς ἐρημίας; Διότι εἴμεθα ἐστερημένοι ὄχι μόνον ἀπὸ θείαν ἱερουργίαν, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ Ἱερέα». Ὁ δὲ Ἀρχιερεύς, ἐπαινῶν τὸν Ὅσιον διὰ τὴν ἐρώτησιν ταύτην, εἶπεν· «Ὦ Πάτερ, καλῶς καὶ διὰ καλὸν καὶ καλώτατον πρᾶγμα ἠρώτησας· ὅτι τὸ καλὸν δὲν εἶναι καλόν, ἐὰν μὴ καλῶς γένηται· πρέπει λοιπὸν κυρίως μὲν νὰ ὑπάρχῃ Ἱερεύς, διὰ νὰ σοῦ μεταδώσῃ τὰ Ἄχραντα Μυστήρια. Ἐὰν ὅμως δὲν ὑπάρχῃ Ἱερεὺς, κατ’ ἀνάγκην πρέπει νὰ βάλῃς ἐπάνω εἰς τὴν Ἁγίαν Τράπεζαν τὸ ἀρτοφόριον, τὸ ὁποῖον ἔχει μέσα τὰ προηγιασμένα Μυστήρια, ἐὰν εἶναι Ἐκκλησία· ἐὰν δὲ εἶναι κελλίον, νὰ τὸ βάλῃς ἐπάνω εἰς τραπέζιον καθαρώτατον, ἁπλώνων μικρὸν κάλυμμα καὶ ἐπάνω εἰς αὐτὸ νὰ προτίθενται αἱ μερίδες τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων· ἔπειτα νὰ θυμιάσῃς καὶ νὰ εἴπῃς τοὺς ψαλμοὺς τῶν Τυπικῶν, τὸ Τρισάγιον καὶ τὸ Πιστεύω καὶ νὰ κάμῃς τρεῖς μετανοίας καὶ σταυρώνων τὰς χεῖρας σου, νὰ μεταλάβῃς τὰ θεῖα Μυστήρια μὲ τὸ στόμα σου, λέγων τὸ Ἀμήν· ἀντὶ νάματος νὰ πίνῃς ὀλίγον οἶνον, πλὴν ὅμως τὸ ποτήριον τὸ ὁποῖον θὰ χρησιμοποιήσῃς νὰ μὴ μεταχειρίζεσαι εἰς χρῆσιν ἄλλου τινὸς πράγματος· τὰς δὲ λοιπὰς μερίδας νὰ συμμαζέψῃς μὲ τὸ κάλυμμα μέσα εἰς τὸ ἀρτοφόριον, προσέχων καλῶς νὰ μὴ πέσῃ κάτω Μαργαρίτης τις καὶ πατηθῇ». Ἀκούσας ταῦτα ὁ Ὅσιος ηὐχαρίστησε μεγάλως τὸν Ἀρχιερέα.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.