Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

ὅταν δὲ ἐτελείωσεν ὁ καιρὸς τῆς ἐξουσίας του, ἐπῆγεν εἰς τὸν Ὅσιον καὶ ἐζήτησε τὰς εὐχάς του, τὸν παρεκάλεσε δὲ νὰ μὴ τὸν λησμονῇ. Ὁ δὲ Ὅσιος τοῦ εἶπεν, ὅτι κατὰ τὸ παρὸν δὲν ἤθελεν ἴδει τὴν Βασιλεύουσαν, διότι ὁ Θεὸς θέλει νὰ εὑρίσκεται ἀκόμη ἐξουσιαστὴς τῶν δυτικῶν μερῶν, τὸ ὁποῖον καὶ ἔγινε· διότι ἀναχωρῶν διὰ την Κωνσταντινούπολιν, ὅταν ἔφθασεν εἰς τὴν Λάρισαν, ἐβεβαιώθη ἡ πρόρρησις τοῦ Ὁσίου καὶ ἐπέτρεψεν ὀπίσω, διότι ἔλαβε γράμματα τοῦ βασιλέως, διὰ τῶν ὁποίων τὸν κατέστησεν ἐξουσιαστὴν τῆς Πελοποννήσου.

Ὅλαι αἱ προρρήσεις τοῦ Ὁσίου εἶναι ἀξιοθαύμαστοι· ἡ πρόρρησις ὅμως τὴν ὁποίαν εἶπε διὰ τὴν Κρήτην εἶναι σχεδὸν ἀπίστευτος, παρ’ ὅλον ὅτι ἀπεδείχθη ἐκ τῶν πραγμάτων ἀληθεστάτη· διότι εἴκοσι ἔτη ἐνωρίτερα προεῖπε δι’ αὐτήν, ὅτι ἔχει νὰ ἀπελευθερωθῆ καὶ εἰς ποίου βασιλέως καιρόν· διότι εἶπε καθαρὰ ὅτι ὁ βασιλεὺς Ρωμανὸς θὰ ἀπελευθερώσῃ τὴν Κρήτην· ἀλλ’ ἐπειδὴ ἐβασίλευεν ὁ γέρων Ρωμανὸς ὁ καὶ Λεκαπηνὸς λεγόμενος, ὅτε ταῦτα προεῖπεν ὁ Ὅσιος, τὸν ἠρώτησε κάποιος ἐκ τῶν παρευρισκομένων ἐὰν περὶ τούτου τοῦ Ρωμανοῦ πρόκειται, ὅστις βασιλεύει τώρα, ὁ δὲ Ἅγιος ἀπήντησεν ὅτι δὲν πρόκειται περὶ τούτου ἀλλὰ περὶ ἄλλου Ρωμανοῦ, τοῦ ἐγγόνου δηλαδὴ τοῦ γέροντος Ρωμανοῦ.

Πλουσία τις καὶ ὀνομαστὴ γυνὴ ἀπὸ τὰς Θήβας περιέπεσεν εἰς βαρυτάτην ἀσθένειαν, ὁ δὲ ἀνὴρ αὐτῆς ἐξοδεύσας πολλὰ χρήματα εἰς τοὺς ἰατροὺς δὲν ἠδυνήθη νὰ ὠφελήσῃ τὴν ἀσθενῆ· ὅθεν τελευταία αὐτῶν ἐλπὶς ἀπέμεινεν ὁ θεῖος Λουκᾶς, ὁ ὁποῖος συμπονῶν τὸν ἄνδρα, ὅστις ἐλυπεῖτο καὶ τὸν παρεκάλει θερμῶς, ἐκάλεσε μαθητήν του τινά, Παγκράτιον τὸ ὄνομα, καὶ τοῦ εἶπε· «Λάβε τοῦτο τὸ δοχεῖον τὸ ὁποῖον εἶναι γεμᾶτον ἔλαιον, ὕπαγε εἰς τὴν ἀσθενῆ καὶ ἄλειψον ὅλον της τὸ σῶμα μὲ αὐτό». Ὁ δὲ Μοναχὸς χωρὶς νὰ διακριθῇ διότι ἦτο ἐστολισμένος μὲ ἁπλότητα καὶ μὲ τὰ χρηστὰ ἤθη τοῦ Γέροντός του, ἐπῆγεν εἰς τὴν γυναῖκα. Καὶ πρῶτον μὲν ἐκείνη, νομίζουσα τὸ πρᾶγμα ἄπρεπον, δὲν ἐδέχετο νὰ τὴν ἀλείψῃ· ἔπειτα διαλογιζομένη αὐτὴ καὶ ὁ ἀνήρ της ποῖος Ἅγιος ἦτο ἐκεῖνος ὅστις τὸν ἔστειλε καὶ βιαζόμενοι ἀπὸ τὴν ἀνάγκην, ἐδέχθησαν καὶ τὴν ἔχρισεν ὁ Παγκράτιος ἀπὸ κεφαλῆς ἕως ποδῶν, ὡς υἱὸς τῆς ὑπακοῆς ὅπου ἦτο, πειθόμενος εἰς τὴν ἐντολὴν τοῦ Γέροντός του. Σκεφθῆτε δὲ τὶ καρπὸν ἔλαβεν ἀπὸ τὴν ὑπακοήν· διότι οὔτε κἂν ἐβλάβη μὲ αἰσχρὸν λογισμόν, ἀπὸ τὴν θεωρίαν τοῦ σώματος τῆς γυναικός· σκεφθῆτε ἐπίσης καὶ τὴν δύναμιν τῆς πίστεως ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι παρεκάλεσαν τὸν Ὅσιον· διότι εὐθὺς ὡς ἐχρίσθη ἡ ἀσθενὴς ἔλαβε τὴν ὑγείαν της καὶ ἐδόξασε τὸν Θεόν.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.