Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

τὴν ὁποίαν μετεχειρίσθη ὁ Ὅσιος ἀφ’ ἑνὸς μὲν διὰ τὴν ὑπερβολὴν τῆς ἀγάπης, μὲ τὸ νὰ κατεφρονήθη τὸ μικρότερον διὰ τὸ κέρδος τοῦ μεγαλυτέρου, ἐπειδὴ ποίαν ἀξίαν ἔχει ἡ ἀποχὴ τῶν φαγητῶν κοντὰ εἰς τὴν ἀγάπην; βεβαίως ἡ νηστεία εἶναι εὐτελεστέρα τῆς ἀγάπης, καὶ ἀφ’ ἑτέρου δέ, διὰ νὰ φανῇ ὁ Ὅσιος περισσότερον φάγος εἰς τοὺς ἀνθρώπους διὰ τὴν ἄκραν του ταπεινοφροσύνην, καθὼς τὸν ὑπέλαβε καὶ ἐκεῖνος, ἀπὸ τὴν πολλὴν παχύτητα τοῦ νοός του. Καὶ ὅτι αὐτὰ ἦσαν τοιαῦτα τῇ ἀληθείᾳ καὶ ὅτι ὁ Φίλιππος ἦτο ἠπατημένος εἰς τοὺς λογισμούς του καὶ ἔσφαλεν ἀπὸ τὴν ἀλήθειαν, τὸ ἔδειξαν μόνα των αὐτὰ ταῦτα τὰ πράγματα καὶ μαρτυρία ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πιστή, τὴν ὁποίαν ἀκούσατε.

Περιστρεφόμενος ὁ Φίλιππος ἄγρυπνος ἐπάνω εἱς τὴν κλίνην τὸν ἤρπασεν ὁ ὕπνος καὶ βλέπει εἰς τὸ ὅραμά του δύο νέους ὡραιοτάτους καὶ κατὰ πολλὰ λαμπρούς, οἱ ὁποῖοι παρατηροῦντες αὐτὸν ἄγρια καὶ ἐχθρικὰ τοῦ εἶπαν· «Διατὶ ταράσσεις τὸν ἑαυτόν σου μὲ τοιούτους λογισμούς; Διατὶ κατακρίνεις τὸν ἀθῷον; Σήκωσε ὑψηλὰ τοὺς ὀφθαλμούς σου, σὺ ὅστις βλέπεις τὰ κάτω καὶ χαμηλὰ καὶ ἰδὲ ποίαν δόξαν ἠξιώθη ἀπὸ τὸν Θεὸν ἐκεῖνος, ὅστις ἀπὸ σὲ νομίζεται πλάνος καὶ ὑποκριτὴς καὶ ἐμπαίκτης τοῦ Μοναχικοῦ σχήματος». Προσηλώσας δὲ ἐκεῖνος τοὺς ὀφθαλμούς του εἰς τὸν τόπον τὸν ὁποῖον τοῦ ἐδείκνυον ἐκεῖνοι, βλέπει μίαν ὑπέρτιμον πορφύραν ἁπλωμένην ἐπάνω εἰς τὴν γῆν, ἐπάνω δὲ ἀπὸ τὴν πορφύραν ἵστατο ὁ Ὅσιος, ἀπὸ δὲ τὸ πρόσωπόν του καὶ τὰ ἐνδύματά του ἤστραπτε θαυμαστὸν καὶ ἄρρητον φῶς καὶ ἐφαίνετο ὅλος αὐτόχρημα φῶς. Ταῦτα βλέπων εἰς τὸ ὅραμά του ὁ Φίλιππος ἐξύπνησε περίτρομος καὶ μὲ φόβον πολὺν ἐπῆγεν ἐκεῖ ὅπου ἦσαν συνηγμένοι οἱ Πατέρες καὶ ἐδοξολόγουν τὸν Θεὸν καὶ φανερώσας εἰς τὸν Ὅσιον ὅλα ὅσα διελογίζετο αὐτός, ἐν ᾧ ἦτο ἔξυπνος ἐπάνω εἰς τὴν κλίνην, ἐναντίον τοῦ Ὁσίου καὶ ὅσα εἶδεν ὑπερφυῶς εἰς τὸν ὕπνον του, ἐζήτησε καὶ ἔλαβε παρ’ αὐτοῦ συγχώρησιν.

Ἀφ’ οὗ ἔκαμεν ὁ Ὅσιος εἰς τὸ ὄρος τοῦ Στειρίου ἔτη ἑπτά, προεγνώρισε ὅτι ἐπλησίαζε τὸ τέλος του, δὲν τὸ ἐφανέρωσεν ὅμως εἰς οὐδένα· ἀλλ’ ἐξελθὼν ἀπὸ τὸ κελλίον του ἐπῆγεν εἰς ὅλους τοὺς φίλους καὶ γείτονας καὶ τοὺς ἀπεχαιρέτησεν ἀσπαζόμενος ἑνὸς ἑκάστου τὰ χείλη, τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ τὸ πρόσωπον καὶ λέγων· «Εὔχεσθε, ἀδελφοί, ὑπὲρ ἐμοῦ, εὔχεσθε, διότι δὲν γνωρίζομεν ἐὰν ἐπανίδωμεν εἰς τὸ ἑξῆς ὁ εἷς τὸν ἄλλον». Ἐπανελθὼν ἔπειτα εἰς τὸ κελλίον του ἔζησε τρεῖς μῆνας καὶ μετ’ ὀλίγον ἠσθένησεν, ὀλίγον κατ’ ἀρχάς, ὕστερον δὲ τοῦ ἠκολούθησε σφοδρότερος παροξυσμὸς καὶ μετὰ ὀκτὼ ἡμέρας ἐγένετο ἀπὸ ὅλους ἀντιληπτόν, ὅτι ἔχει νὰ ὑπάγῃ πρὸς τὸν Θεόν, τὸν ὁποῖον ἠγάπησε. Τοῦτο, ὅτε ἔμαθον ὅλοι οἱ Χριστιανοί,


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.