Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Ἡ στάσις αὕτη τοῦ ἄρχοντος ἐλύπησε τὸν Ὅσιον, ὄχι διὰ τὸν ἑαυτόν του, διότι ποῖος ἄλλος ἀγαποῦσε τὴν ταπείνωσιν ὅσον αὐτός; ἀλλὰ δι’ ἐκεῖνον ὅστις κατεφρόνησε τόσον τὸ σεβάσμιον σχῆμα καὶ ὄνομα τῶν Μοναχῶν· ἀναχωρῶν δὲ εἶπεν εἰς ἕνα ὑπηρέτην τοῦ ἄρχοντος· «Νὰ ἀπολαύσῃς, ἀδελφέ, ζωὴν καὶ σωτηρίαν, νὰ εἰπῇς εἰς τὸν αὐθέντην σου, χωρὶς νὰ συσταλῇς, ἐκ μέρους μου ταῦτα: Διατὶ μὲ ἔκαμε νὰ ἀφήσω τὸ κελλίον μου καὶ νὰ ἔλθω ἐδῶ; καὶ διατὶ ἔγινεν αἴτιος νὰ λάβω τόσους κόπους ματαίους, διατὶ ἠνάγκασε τὸν φιλέρημον νὰ ἔλθῃ εἰς τὴν πολιτείαν καὶ δὲν μὲ ἠξίωσεν οὐδὲ λόγου ἁπλοῦ οὐδὲ χαιρετισμοῦ, οὔτε ἄλλο τι ἔπραξεν, ἀπὸ ὅσα πρέπει νὰ πράξῃ ἕνας φιλάρετος καὶ ὀλίγον εὐλαβὴς ἄνθρωπος; Ἢ τάχα διὰ τοῦτο μόνον μὲ ἐκάλεσε, διότι ἐνόμισεν ὅτι ἀγαπῶ τὴν ἀπόλαυσιν τῆς τραπέζης του; Μὲ ποῖα δὲ πνευματικὰ λόγια, ἢ μὲ ποίας ὠφελίμους ἀναγνώσεις μᾶς ηὔφρανεν εἰς τὴν τράπεζάν του, παρὰ μᾶς ἐγέμισεν ἀπὸ γέλωτας καὶ διεφθαρμένους λόγους; Καὶ τί εἴδους ἔδειξε τὸν ἑαυτόν του εἰς τοὺς φιλευομένους; Διατὶ δὲν ἐκάθητο εἰς κάθισμα μὲ εὐσχημοσύνην καὶ εὐταξίαν, ἀλλὰ ἦτο ὕπτιος (ἀνάσκελα) ἐπάνω εἰς τὸ στρῶμα καὶ οὔτε ζώνην ἐφόρει εἰς τὴν μέσην, ἀλλὰ τὴν εἶχεν ἐρριμμένην μακρὰν καὶ δὲν διέφερε τίποτε ἀπὸ τοὺς ἐθνικούς; Ἆρά γε αὐτὰ ὅλα εἶναι ἴδια τῶν Χριστιανῶν ἐκείνων, οἵτινες ἔχουν εἰς τὸν νοῦν των τὸν Θεόν, καὶ ἀγαποῦν τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς των;».

Ταῦτα εἶπεν ὁ Ὅσιος εἰς τὸν ὑπηρέτην, διὰ νὰ τὰ εἴπῃ ὅλα εἰς τὸν ἄρχοντα, αὐτὸς δὲ ἐπῆγεν εἰς τὸ Μοναστήριον, τὸ ὁποῖον εἶναι ἔμπροσθεν τῆς πόλεως, πρὸς τὸν προρρηθέντα Ἀντώνιον· ὁ δὲ ὑπηρέτης εἶπε ταῦτα πάντα εἰς τὸν στρατηγὸν καὶ παρευθὺς ἐκεῖνος ἀντελήφθη ὅτι δὲν ἐφέρθη εἰς τὸν Ὅσιον καθὼς ἔπρεπε καὶ κατηγόρει τὸν ἑαυτόν του, ὅτι ἦτο ἀμελὴς εἰς ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα εἶναι σπουδῆς ἄξια, ἐπειδὴ ἦτο τῇ ἀληθείᾳ ἄνθρωπος, ταπεινὸς καὶ ἥμερος· ὅθεν ἱππεύσας τὸν ἵππον του ἐπῆγεν εἰς τὸν Ὅσιον χωρὶς νὰ πάρῃ μαζί του ὑπηρέτας, καὶ πρῶτον μὲν ὡμολόγησε μὲ θερμότητα καὶ πόνον τῆς καρδίας του τὸ σφάλμα, τὸ ὁποῖον ἔκαμε, ζητήσας καὶ λαβὼν τὴν συγχώρησιν ἀπὸ τὸν Ὅσιον, εἶπε δὲ εἰς τοὺς παρευρεθέντας νὰ ἐξέλθουν τοῦ κελλίου. Ἀφοῦ δὲ συνωμίλησε μὲ τὸν Ὅσιον ἕως τὸ ἑσπέρας τόσον θερμῶς καὶ ἀγαπητικῶς οἰκειοποιήθη μαζί του, ὥστε ἐκολλήθη ἡ ψυχή του ὀπίσω του, διὰ νὰ εἰπῶ τὸν λόγον τοῦ Δαυΐδ, καὶ δὲν ἤθελε νὰ μείνῃ μακρὰν ἀπὸ τὸν Ὅσιον οὔτε ὀλίγην ὥραν· διὰ τοῦτο καὶ εἰς ἑκάστην ἀνάγκην τοῦ Ὁσίου τὸν ἐβοήθει προθυμότατα· καὶ εἰς τὴν οἰκοδομὴν τοῦ Ναοῦ τῆς Ἁγίας Βαρβάρας συνήργησε καὶ ἐξώδευσεν·


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.