Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Ὁ αὐτὸς ὑποτακτικὸς τοῦ Ὁσίου Παγκράτιος ἔλεγεν, ὅτι εἰς καιρὸν κατὰ τὸν ὁποῖον κατέτρεχαν τὰ ἔθνη τοὺς τόπους ἐκείνους, ἐφύγαμεν ἐγὼ μετὰ τοῦ Πνευματικοῦ μου Πατρὸς καὶ ἐκρύφθημεν καὶ οἱ δύο ἐντὸς σπηλαίου· δύο δὲ γυναῖκες φεύγουσαι ἦλθον πρὸς ἡμᾶς, ὅταν ἔδυεν ὁ ἥλιος· λυπούμενος δὲ ὁ Ὅσιος αὐτὰς διὰ τὴν φυγὴν καὶ τὸ ψῦχος τοῦ χειμῶνος ὅπου ἦτο, τὰς ἐδέχθη καὶ τὰς ἐπεριποιήθη κατὰ τὸ δυνατόν. Ὅταν δὲ ἦτο ἡ ὥρα τοῦ ὕπνου, ἐπρόσταξεν ἐμὲ νὰ κοιμηθῶ εἰς τὴν μίαν ἄκραν τοῦ σπηλαίου, αὐτὸς δὲ ἐκοιμήθη εἰς τὴν ἄλλην, ἐκείνας δὲ ἐπρόσταξε νὰ κοιμηθοῦν εἰς τὸ μέσον. Καθὼς δὲ τὸ παιδίον ἐγγίζει εἰς τὴν μητέρα του, ἢ ὅπως ἐγγίζει κανεὶς εἰς πέτρας, ἢ ξύλα, χωρὶς νὰ τοῦ ἔλθῃ κανένας λογισμὸς σαρκικός, τὸ ἴδιον εὑρίσκετο καὶ ἐκεῖνος εἰς τὰς ἀγκάλας τῆς ἁπλότητος καὶ τῆς ἀπαθείας.

Ἄλλος μαθητὴς τοῦ Ὁσίου, Θεοδόσιος ὀνομαζόμενος, εἶχεν ἀδελφὸν κοσμικόν, σπαθάριον εἰς τὸ ἀξίωμα, Φίλιππον ὀνόματι, ὁ ὁποῖος ἐπήγαινε συχνὰ εἰς τὸν Ὅσιον. Μίαν δὲ φορὰν κατὰ τὴν ὁποίαν ἐκίνησεν ὁ Φίλιππος πρὸς ἐπίσκεψίν των κατὰ τὸ σύνηθες, εἶπεν ὁ Ἅγιος πρὸς τὸν Θεοδόσιον· «Ἑτοίμασον τὰ πρὸς ὑποδοχήν, διότι ἔρχεται ὁ ἀδελφός σου νὰ δειπνήσῃ μεθ’ ἡμῶν». Ὁ Θεοδόσιος ἀκούσας τοῦτο ἐχάρη ὁμοῦ καὶ ἐθαύμασε διὰ τὸ προορατικὸν τοῦ Ὁσίου, ἀναμένων δὲ τὸν ἀδελφόν του ἔβλεπε τοὺς δρόμους. Ὅταν ἦλθεν ἡ ἑσπέρα, ἔφθασε καὶ ὁ Φίλιππος, φέρων μαζί του πολλὴν ἑτοιμασίαν τῶν ἀναγκαίων. Ἡτοιμάσθη λοιπὸν ἡ τράπεζα καὶ ἐκάθησαν ὅλοι εἰς αὐτὴν ὁμοῦ μὲ τὸν Ὅσιον καὶ ἔφαγαν ἀπὸ ὅλα τὰ φαγητά, τὰ ὁποῖα ἦσαν, ὅλοι ὁμοίως, διὰ τὴν κοινὴν ἀγάπην, ἀφ’ οὗ δὲ ἔφαγαν καὶ ἀνέγνωσαν τὸ ἀπόδειπνον, ἐπῆγαν νὰ κοιμηθοῦν. Ἔπειτα ἀπὸ ὀλίγην ὥραν τοὺς ἐξύπνησεν ὁ Ὅσιος διὰ τὸν Ὄρθρον καὶ οἱ μὲν ἄλλοι ἀνεγίνωσκον τὸν Ὄρθρον, ὁ δὲ Θεοδόσιος γνωρίζων ὅτι ὁ ἀδελφός του ἦτο ἀσυνήθιστος εἰς τὴν ἀγρυπνίαν καὶ τὴν ὀρθοστασίαν, τὸν ἄφησε νὰ κοιμηθῇ ἕως ὅτου νὰ τελειώσουν οἱ ὕμνοι τοῦ Ὄρθρου καὶ ἡ ἀνάγνωσις τοῦ Ψαλτηρίου.

Ἀλλ’ ὁ Φίλιππος δὲν ἠδύνατο νὰ κοιμηθῇ ἀπὸ τοὺς λογισμούς, διότι ἤρχισε νὰ ὑπολαμβάνῃ, ὅτι ὁ Ὅσιος εἶναι φάγος καὶ οἰνοπότης καὶ ὑποκρίνεται, ὅτι εἶναι εὐλαβής, διὰ νὰ πλανᾷ τοὺς ἀνθρώπους· οἱ λογισμοὶ δὲ αὐτοὶ ἦσαν κυρίως ἐκ συνεργείας τοῦ διαβόλου, ὅστις σπείρει τὰ πονηρὰ ζιζάνια εἰς τὰς ψυχάς μας· ἦσαν ὅμως καὶ ἀπὸ τὴν μικροπρεπῆ καὶ ἄνανδρον διάνοιαν ἐκείνου, ἡ ὁποία ἔκρινε τὰ πάντα ἀπὸ μόνα ἁπλῶς τὰ φαινόμενα καὶ δὲν ἠδύνατο νὰ συλλογισθῇ καὶ κανένα ἄλλο μεγαλύτερον καὶ ὑψηλότερον οὔτε νὰ σκεφθῇ, ὅτι ἡ συμμετοχὴ τοῦ Ὁσίουεἰς τὸ φαγητὸν δὲν ἦτο σημεῖον γαστριμαργίας, ἀλλὰ μεγαλυτέρας τινὸς οἰκονομίας


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.