Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

οἵτινες κατῴκουν εἰς τὰ περίχωρα καὶ μὲ ὅλον ὅτι ἦτο χειμὼν καὶ εἶχε πέσει χιὼν τόσον πολλή, ὥστε ἔκλεισαν οἱ δρόμοι, ἐν τούτοις δὲν ἠδυνήθη νὰ ἐμποδίσῃ τίποτε ἐκείνους ἀπὸ αὐτά, ἀλλ’ ἔτρεχον ὅλοι πρὸς τὸν Ὅσιον καὶ ἵσταντο πλησίον του ἕως τὴν ἐνάτην ὥραν καὶ οὔτε νὰ φάγουν ἐνεθυμήθησαν, οὔτε νὰ ἐπιστρέψωσιν εἰς τὰς οἰκίας των, ἀλλ’ ἐπρόσεχαν εἰς τὸν Ἅγιον παρατηροῦντες τὸ ἱλαρὸν πρόσωπόν του καὶ ἀκούοντες τὴν γλυκυτάτην του φωνὴν καὶ τὰ τελευταῖα του λόγια καὶ δὲν ἤθελον νὰ χωρισθοῦν ἀπὸ πλησίον του. Ἀπὸ τοῦτο ἂς σκεφθῇ ἕκαστος πόσην λύπην εἶχον διὰ τὸν μετὰ θάνατον χωρισμόν του καὶ ἔτρεχαν ὡσὰν ποταμοὺς τὰ δάκρυα ἀπὸ τοὺς ὀφθαλμούς των, ἕως ὅτου τοὺς ἀπεχαιρέτησεν ὅλους καὶ τοὺς ηὐχήθη κάθε ἀγαθὸν καὶ οὕτως ἀνεχώρησαν βαρέως ἀναστενάζοντες. Τότε ὁ Ὅσιος, ἐρωτήσας τὸν Πρεσβύτερον Γρηγόριον, ὅστις παρίστατο πρὸς αὐτόν, τί ὥρα εἶναι καὶ ἀκούσας ὅτι πλησιάζει νὰ δύσῃ ὁ ἥλιος, ἐγνώρισεν ὅτι καὶ αὐτὸς ἔμελλε νὰ δύσῃ ὡς λαμπρὸς ἀστὴρ καὶ λέγει εἰς τὸν Γρηγόριον νὰ ἀναγνώσῃ γρήγορα τὸν ἑσπερινόν.

Μετὰ τὸν ἑσπερινὸν τὸν ἠρώτησεν ὁ Γρηγόριος ποῦ θέλει νὰ τὸν ἐνταφιάσωσι καὶ ὁ Ὅσιος τοῦ λέγει· «Δὲν ἐντρέπεσαι νὰ μὲ ἐρωτᾷς περὶ τούτου τί νὰ κάμῃς; Καὶ δὲν γνωρίζεις, ὅτι πρέπει νὰ μὲ δέσῃς μὲ σχοινίον ἀπὸ τοὺς πόδας καὶ νὰ μὲ ρίψῃς εἰς τὸ δάσος, διὰ νὰ μὲ φάγουν τὰ θηρία;». Ἀλλ’ ὁ Γρηγόριος, χωρὶς νὰ συσταλῇ, τὸν ἐπαρακαλοῦσε θερμῶς καὶ μετὰ δακρύων νὰ εἴπῃ ποῦ θέλει νὰ τὸν ἐνταφιάσουν, ἐπειδὴ ἤθελε νὰ μὴ κάμῃ τίποτε παρὰ τὴ γνώμην του. Τότε τοῦ εἶπεν ὁ Ὅσιος· «Εἰς τὸν τόπον τοῦτον ὅπου κείτομαι σκάψον καὶ θέλεις εὕρει τοῦβλα καὶ σηκώνων αὐτὰ ἀπόδος τὸ χῶμα εἰς τὸ χῶμα καὶ θάψον με, ἔπειτα βάλε ἀπὸ ἐπάνω πάλιν τὰ τοῦβλα, διότι ὁ Θεός, οἷς οἶδε κρίμασιν, ἔχει νὰ δοξάσῃ τὸν τόπον τοῦτον [3], ἕως τῆς συντελείας τοῦ κόσμου, διότι μέλλει νὰ συνάγωνται ἐδῶ πλῆθος Χριστιανῶν, νὰ δοξάζωσι τὸ ὄνομά του τὸ Ἅγιον». Ταῦτα εἰπὼν καὶ ἀσπασθεὶς τὸν Πρεσβύτερον καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ ὕψωσε τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ εἰπών, «Εἰς χεῖρας σου, Κύριε, παρατίθημι τὸ πνεῦμα μου», παρέδωκε τὴν μακαρίαν του ψυχήν. Κατὰ δὲ τὴν πρωΐαν τῆς ἑπομένης καλέσας ὁ Γρηγόριος τοὺς πλησιοχώρους Χριστιανοὺς ἔσκαψε τὸν τόπον ἐκεῖνον καὶ εὑρὼν τὰ τοῦβλα, περὶ τῶν ὁποίων προεῖπεν ὁ Ἅγιος, ηὐτρέπισε τὸν τάφον ὅσον ἠδύνατο, ἀφοῦ δὲ ἀνέγνωσε τὰ συνηθισμένα ἐπιτάφια, ἐνεταφίασε τὸ ἱερὸν λείψανον, ὄχι διὰ νὰ μείνῃ ἐκεῖ κεκρυμμένος θησαυρὸς μόνον, ἀλλὰ καὶ διὰ νὰ εἶναι εἰς ὅλους τοὺς φιλοχρίστους κοινὴ ἀπόλαυσις· ἔπειτα ἔστρωσεν ἐπάνω τοῦ τάφου τὰ τοῦβλα καὶ τὸν ἄφησεν.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.