Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Μὲ τοιοῦτον τρόπον ἀποδοθεὶς ὁ μακάριος Λουκᾶς εἰς τὴν μητέρα του, τὴν ὑπηρέτη καὶ τῆς προσέφερε τὴν τιμὴν καὶ τὴν ὑπακοὴν οἵας χρεωστεῖ ὁ υἱὸς πρὸς τὴν μητέρα. Ἀλλ’ ἔπειτα ἀπὸ τέσσαρας μῆνας ἐκυρίευσε πάλιν τὸν εὐλογημένον Λουκᾶν ὁ πόθος τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς ἡσυχίας καὶ τὸν ἔκαμε νὰ λησμονήσῃ ὅλα τὰ ἄλλα καὶ νὰ οἰκειοποιηθῇ μὲ μόνον καὶ μόνον τὸν Θεόν. Τότε ὅμως οὐδὲ ἡ μήτηρ αὐτοῦ ἠναντιώθη εἰς τοῦτο, οὐδὲ τὸ ἐνόμισε καταφρόνησιν, διότι ἤξευρεν, ὅτι κάθε υἱὸς πρέπει νὰ προτιμᾷ τοὺς γονεῖς του ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα, τὸν Θεὸν ὅμως πρέπει νὰ προτιμᾷ καὶ ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς γονεῖς του. Παίρνων λοιπὸν ὁ θεῖος Λουκᾶς τὴν εὐχὴν τῆς μητρός του καὶ ἔχων αὐτὴν ὁδηγὸν εἰς τὸν δρόμον του, ἐπῆγεν εἰς ἕνα βουνόν, τὸ ὁποῖον καλεῖται Ἰωάννιτρα καὶ περιπατῶν τὸ μέρος τοῦ βουνοῦ, τὸ ὁποῖον κλίνει πρὸς τὴν θάλασσαν, εὗρε Ναὸν τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων Κοσμᾶ καὶ Δαμιανοῦ καὶ ἐκεῖ ἔπηξε τὴν ἀσκητικήν αὐτοῦ καλύβην· πόσους δὲ ἀγῶνας καὶ πολέμους ἔκαμεν ἐκεῖ ὁ Ὅσιος, μαχόμενος μὲ τὴν κοιλίαν, μὲ τὸν ὕπνον καὶ μὲ τοὺς ἀπανθρώπους δαίμονας, οἱ ὁποῖοι διὰ μέσου αὐτῶν μᾶς πολεμοῦν, οὔτε εἶναι δυνατὸν νὰ τοὺς περιγράψῃ κανείς, ἀλλὰ καὶ μετὰ δυσκολίας νὰ τοὺς πιστεύσῃ, ἐὰν ἄλλος τοὺς διηγῆται, διὰ τὴν ὑπερβολὴν τοῦ πράγματος. Ἐὰν ὅμως πρέπει νὰ δείξῃ τις τὸν Ὅσιον ἀπὸ ὀλίγα σημεῖα, ὡς τὸν λέοντα ἀπὸ τοὺς ὄνυχας καὶ τὴν πηγὴν ὅλην ἀπὸ τὴν ὀλίγην γεῦσιν τοῦ ὕδατός της, δὲν εἶναι ἄτοπον, πλησίον εἰς τὴν διήγησιν τῶν ἀρετῶν του, νὰ προσθέσωμεν καὶ τὰ ἑξῆς:

Μαθητής τις τοῦ Ὁσίου εἶχεν ἀπιστίαν καὶ ὑποψίαν, ὅτι ὁ Ὅσιος ὑποκρίνεται, ὅτι καταγίνεται εἰς τὴν προσευχὴν καὶ την ἀγρυπνίαν καὶ ἐξοδεύει τὸν περισσότερον καιρὸν τῆς νυκτὸς εἰς τὸν ὕπνον· ταύτην δὲ τὴν ὑποψίαν ἔλαβεν ὁ μαθητής, διότι ὁ Ὅσιος δὲν κατεγίνετο τὴν νύκτα εἰς τὴν μάθησιν τῶν γραμμάτων, οὔτε ἠδύνατο νὰ διαβάζῃ τὰ βιβλία τῶν θείων Γραφῶν, καὶ ἦτο πολὺ ἀμαθής. Ταῦτα, λέγω, ὑποπτευόμενος ἐκεῖνος διὰ τὸν Ὅσιον καὶ θέλων νὰ δοκιμάσῃ τὸ πρᾶγμα, ὅταν ἐνύκτωσε καὶ ἡ θύρα τῆς καλύβης τοῦ Ἁγίου ἐκλείσθη, ἐπῆγε κοντὰ εἰς τὴν θύραν, προσέπεσεν ἔμπροσθεν αὐτῆς, ἀκούμβησε τὴν κεφαλήν του εἰς τὴν χαραμάδα τῆς θύρας καὶ ἐπρόσεχε νὰ ἴδῃ καὶ νὰ ἀκούσῃ τὶ λέγει ὁ Ὅσιος. Ἀφ’ οὗ λοιπὸν ἐστάθη ἐκεῖ ἕως τὸν ὄρθρον, ὕστερον ἐπέστρεψεν εἰς τὸ κελλίον του γεμᾶτος ἀπὸ θαυμασμὸν καὶ ἐλευθερωμένος ἀπὸ τοὺς προτέρους λογισμοὺς τῆς ἀπιστίας, οἵτινες τὸν ἐπείραζον.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.