Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Παρ’ ὅλον δὲ ὅτι εἶχεν ὁ Ὅσιος τοιαύτην ἀκριβῆ πολιτείαν, ἐνῷ ἦτο ἀκόμη παιδίον, δὲν ἀμελοῦσεν ὅμως καὶ τὸ πρέπον σέβας εἰς τοὺς γονεῖς του, ἀλλ’ ὑπετάσσετο εἰς αὐτοὺς καὶ ἔβοσκε τὰ ζῷα των, κατὰ μίμησιν τοῦ Ἄβελ, τοῦ Ἰακὼβ καὶ τοῦ Μωϋσέως. Εἶχε δὲ ὁ μακάριος τόσην εὐσπλαγχνίαν καὶ συμπάθειαν εἰς τοὺς πτωχούς, ὥστε ὅσους ἐπαίνους καὶ ἂν εἴπῃ κανείς, δὲν ἠμπορεῖ νὰ τὸν ἐπαινέσῃ καθὼς πρέπει· διότι αὐτός, ὡσὰν νὰ ἦτο ὅλως διόλου δοσμένος εἰς τὴν ἀγάπην τοῦ πλησίον, δὲν εἶχε καμμίαν φροντίδα διὰ τὸν ἑαυτόν του. Ὅταν τὸν ἔστελλαν οἱ γονεῖς του εἰς τὰς συνηθισμένας ὑπηρεσίας καὶ εὕρισκεν εἰς τοὺς δρόμους πτωχούς, τοὺς ἔδιδε τὴν ἀναγκαίαν τροφήν, τὴν ὁποίαν εἶχε μαζί του, αὐτὸς δὲ διήρχετο νῆστις, ἔχων διὰ ἰδικήν του τροφὴν τὸ νὰ τρέφῃ τοὺς πεινασμένους ἀδελφούς του· ὁμοίως ἔκαμνε καὶ εἰς τὰ ἐνδύματα· ἐὰν εὕρισκεν εἰς τὸν δρόμον γυμνούς, ἐξεδύετο τὰ ἐνδύματά του καὶ τὰ ἔδιδεν· ὅθεν ἐπιστρέφων πολλάκις εἰς τὸν οἶκον τοῦ πατρός του γυμνός, δὲν τὸν ἔμελλε παντελῶς οὔτε διὰ τὸ ψῦχος, τὸ ὁποῖον ἐδοκίμαζεν, οὔτε διὰ τὴν ἐντροπήν, οὔτε διὰ τὰς κατηγορίας καὶ ὀνειδισμούς, τὰς ὁποίας τοῦ ἔκαμνον οἱ συγγενεῖς του διὰ τοῦτο ἐνίοτε τὸν ἐξύλιζον οἱ γονεῖς του, ἀλλ’ ἐκεῖνος ὁ τρισμακάριος οὐδὲ εἰς τὸν νοῦν του τὸ ἔβαζε, καὶ ὅταν ἐξυλίζετο διὰ τοὺς πτωχούς, ἐνόμιζεν ὅτι ἐλάμβανε τιμὰς καὶ στεφάνους καὶ χαρίσματα.

Πολλάκις τὸν ἄφηναν γυμνὸν ἐπὶ πολὺν καιρὸν καὶ δὲν τοῦ ἔκαμναν φορέματα, διὰ νὰ ἀφήσῃ τὴν μακαρίαν καλωσύνην καὶ φιλανθρωπίαν, τὴν ὁποίαν εἶχεν εἰς τοὺς πτωχούς· ὁ δὲ εὐλογημένος Λουκᾶς τὰς τιμωρίας αὐτὰς τὰς ἐνόμιζεν ἀνταμοιβὰς οὐρανίων ἀγαθῶν· διότι ὅταν ἡ ψυχὴ πιασθῇ ἀπὸ τὰ δεσμὰ τοῦ θείου ἔρωτος, δὲν νομίζει τίποτε τὸ νὰ πάσχῃ διὰ τὸν ἀγαπητόν της Θεόν, ἀλλὰ χαίρεται εἰς τὰ λυπηρὰ καὶ ἀνανεώνει εἰς τὴν κακοπάθειαν· καὶ ὅταν δὲν πάσχῃ διὰ τὸν ἀγαπητόν της κανένα λυπηρόν, τότε αἰσθάνεται, ὅτι περισσότερον πάσχει καὶ φεύγει τὴν ἀνάπαυσιν καὶ τὴν καλοπάθειαν, ὡσὰν καμμίαν κόλασιν· σημεῖον δὲ τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Ὁσίου φανερὸν εἶναι καὶ τὸ ἑξῆς· ὅταν ἐπήγαινεν εἰς τοὺς ἀγροὺς τοῦ πατρός του διὰ νὰ σπείρῃ, ἔσπειρε τὸν μισὸν σπόρον, τὸν δὲ περισσότερον τὸν ἐμοίραζεν εἰς τοὺς πτωχούς. Ἀκολουθοῦσεν ὅμως ἡ ἀνταμοιβὴ παρὰ Θεοῦ τῆς ἐλεημοσύνης ταύτης χαριεστάτη· διότι ὅσον ὀλιγώτερος σπόρος ἐσπείρετο εἰς τὴν γῆν, τόσον περισσότερον ἐκαρποφοροῦσεν, διὰ τὴν ἐλεημοσύνην ἡ ὁποία ἐδίδετο εἰς τοὺς πτωχούς.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.