Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Ἐπειδὴ δὲ ἐγνωρίσθη ἀπὸ μερικούς, οἱ ὁποῖοι τὸν ἐγνώριζον καλῶς καὶ ἐμαρτυρήθη τὶς ἦτο, ἐλυτρώθη ἀπὸ τὴν φυλακὴν καὶ ἐπέστρεψεν ὀπίσω εἰς τοὺς συγγενεῖς του. Ἔλαβεν ὅμως ἀπὸ ἐκείνους πολλοὺς ὀνειδισμοὺς καὶ κατηγορίας, οἱ ὁποῖοι ἦσαν πολὺ βαρύτεροι ἀπὸ τοὺς ραβδισμοὺς τῶν στρατιωτῶν. Γνωρίζων ὅμως ὅτι ὁ διάβολος ἦτο ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος ἠμπόδιζε τὰ πρὸς Θεὸν διαβήματά του, δὲν ἔπαυεν ἀπὸ τὸ νὰ παρακαλῇ τοὺς οἰκτιρμοὺς τοῦ Θεοῦ, διὰ νὰ τελειώσῃ τὸν πόθον τῆς ψυχῆς του, καθὼς καὶ τὸν ἐτελείωσε μὲ τοῦτον τὸν τρόπον.

Δύο Μοναχοί, ἐρχόμενοι ἀπὸ τὴν Ρώμην, κατέλυσαν εἰς τὴν οἰκίαν τῆς μητρός του καὶ ἐφιλοξενήθησαν ἀπὸ αὐτήν. Βλέπων αὐτοὺς ὁ Ὅσιος ἤναψεν ὅλος ἀπὸ θεῖον ἔρωτα καὶ ἐπόθει πάλιν τὴν μοναδικὴν πολιτείαν· ὅθεν συνομιλήσας μὲ αὐτούς, τοὺς παρεκάλει νὰ τὸν πάρουν μαζί των, διὰ νὰ λάβῃ τὸ Ἀγγελικὸν σχῆμα τῶν Μοναχῶν. Ἐκεῖνοι ὅμως δὲν ἐδέχοντο, διότι ἦτο νέος καὶ ἄπειρος καὶ ἐὰν ἐφανερώνετο τὸ πρᾶγμα εἰς τοὺς γονεῖς του, θὰ ἐπαιδεύοντο αὐτοί. Ἀφ’ οὗ ὅμως ὁ Ὅσιος τοὺς ἐπληροφόρησεν, ὅτι εἶναι ξένος καὶ δὲν ἔχει νὰ τὸν ζητήσῃ κανείς, ὄντως κατεπείσθησαν καὶ τὸν ἐπῆραν μαζί των. Ἐξελθόντες λοιπὸν κρυφίως ἀπὸ τὸ χωρίον του, ἦλθον εἰς τὰς Ἀθήνας καὶ παρέμειναν εἰς ἓν ἀπὸ τὰ Μοναστήρια τῶν Ἀθηνῶν. Ἀφ’ οὗ δὲ εἰσῆλθον εἰς τὸν Ναὸν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καὶ προσηυχήθησαν, τὸν μὲν Λουκᾶν παρέδωσαν εἰς τὸν Ἡγούμενον τῆς Μονῆς διὰ νὰ τὸν κάμῃ Μοναχὸν μετ’ ὀλίγον καιρὸν καὶ νὰ τὸν συναριθμήσῃ μὲ τὴν λοιπὴν ἀδελφότητα, αὐτοὶ δὲ ἐκίνησαν διὰ νὰ ὑπάγουν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα. Ὁ δὲ Ἡγούμενος τοῦ Μοναστηρίου τούτου, ἀφοῦ ἠρώτησε πολλάκις τὸν Λουκᾶν, διὰ νὰ τοῦ φανερώσῃ πόθεν εἶναι καὶ ποῖοι εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ δὲν ἠδυνήθη νὰ τὸν καταπείσῃ εἰς τοῦτο, τὸν ἐνέδυσε τὸ μικρὸν καλούμενον σχῆμα τῶν Μοναχῶν.

Ἡ μήτηρ ὅμως τοῦ Ὁσίου, μὴ ὑποφέρουσα τὴν στέρησιν τοῦ φιλτάτου υἱοῦ της, ἐλυπεῖτο καὶ ἔκλαιε πικρῶς καὶ ἀπὸ τὴν πολλὴν λύπην της παρεπονεῖτο καὶ πρὸς αὐτὸν τὸν Δεσπότην τῶν ἁπάντων Θεὸν καὶ ἔλεγε· «Ἀλλοίμονον εἰς ἐμέ, Κύριε, ὁ Μάρτυς τῆς ἰδικῆς μου χηρείας καὶ ἐρημίας· σὺ πρότερον ἐθανάτωσες τὸν ἄνδρα, τὸν ὁποῖον μοῦ ἔδωκες καὶ μὲ κατέστησες χήραν, πρᾶγμα τὸ ὁποῖον διὰ γυναῖκα εἶναι βαρύτερον καὶ αὐτοῦ τοῦ θανάτου· τώρα πάλιν ἐπῆρες ἀπὸ τοὺς ὀφθαλμούς μου ἐκεῖνον τὸν ὁποῖον εἶχον παρηγορίαν τοῦ τοσούτου κακοῦ καὶ δὲν βλέπω πλέον τὸ ἀληθινὸν φῶς ταύτης τῆς ἀθλίας μου ζωῆς. Ἀλλὰ ποῖον εἶναι τὸ αἴτιον, διὰ τὸ ὁποῖον ἐμάκρυνες ἀπὸ ἐμὲ τὸν φίλτατόν μου υἱόν; Μήπως τὸν ἠμπόδιζον ἀπὸ τοῦ νὰ σχολάζῃ καὶ νὰ καταγίνεται εἰς τὴν μετὰ Σοῦ συνομιλίαν καὶ προσευχήν;


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.