Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Μήπως τὸν ἠνάγκαζον νὰ ἀμελῇ τὴν ἰδικήν σου θεραπείαν, διὰ νὰ ἐπιμελῆται τὴν ἰδικήν μου ὑπηρεσίαν; Μήπως τὸν ἐδίδασκον νὰ προτιμᾷ τὰ ὑλικὰ καλλίτερα ἀπὸ τὰ ἄϋλα καὶ τὰ πρόσκαιρα ἀπὸ τὰ αἰώνια; καὶ πῶς ἦτο δυνατὸν νὰ τὸ κάμω ἐγώ, ὅπου ἐδιδάχθην καλῶς ἀπὸ τοὺς γονεῖς μου νὰ μὴ εἶμαι μόνον μήτηρ τοῦ σώματος, ἀλλὰ καὶ τῆς ψυχῆς τῶν τέκνων μου; Πῶς νὰ ἔκαμνα τοῦτο ἐγώ, ὅπου προσηυχόμην νὰ ἀγαπᾷ ὁ υἱός μου τὴν ψυχήν του περισσότερον ἀπὸ τὸ σῶμα του; τοῦτο μόνον ἐποθοῦσα; νὰ βλέπω τὸν φίλτατόν μου υἱὸν πάντοτε, εἰ δὲ μή, κἂν νὰ τὸν βλέπω εἰς κάθε τόσον χρονικὸν διάστημα, μίαν φοράν· ἀλλὰ καὶ τοῦτο μόνον ἀρκετὸν ἦτο εἰς ἐμέ, ἄν ἴσως καὶ ἤκουον ἀπὸ πλησίον τὰ καλά του ἔργα, διὰ νὰ εὐφραίνεται ἡ ψυχή μου καὶ νὰ παρακινοῦμαι καὶ ἐγὼ εἰς τὴν ἐπιμέλειάν της. Μὴ λοιπόν, Βασιλεῦ τῶν ἁπάντων, μὴ παραβλέψῃς τὰ δάκρυά μου, ἀλλὰ βάλε αὐτὰ ἔμπροσθέν σου, ὡς λέγει ὁ θεῖος Δαυΐδ, καὶ διάλυσε τὸ σκότος τῆς λύπης μου, τὸ ὁποῖον θέλεις διαλύσει, ἐὰν ἀποδώσῃς πάλιν εἰς τοὺς ὀφθαλμούς μου τὸν υἱόν μου· καὶ ἐξ ἅπαντος θέλω συγκαλέσει ὅλους εἰς τὴν ἀνεύρεσιν τοῦ υἱοῦ μου καὶ θέλω δοξολογήσει τὴν μεγαλωσύνην σου καὶ θέλω σὲ αἰνέσει ὅλας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς μου».

Τοιουτοτρόπως προσευχομένη ἡ μήτηρ τοῦ Ὁσίου κλίνει τὸν φιλάνθρωπον Θεὸν εἰς ἔλεος καὶ συμπάθειαν. Καὶ τὶ γίνεται; Ὁ Θεός, ὅστις τὰ πάντα ποιεῖ μὲ μόνον τὸ νεῦμα του, ἔκαμε καὶ τοῦτο· ἐφάνη δηλαδὴ ἡ μήτηρ τοῦ Λουκᾶ εἰς τὸν ὕπνον τοῦ Ἡγουμένου, ὅστις εἶχε τὸν υἱόν της καὶ τὸν κατηγοροῦσε πολύ, λέγουσα· «Διατί, Πάτερ ἐτυράννησες ἐμὲ τὴν χήραν τόσον πολύ; Διατί προσέθεσες πληγὴν ἐπάνω εἰς τὴν πληγήν μου; Διατί, ἄσπλαγχνε, ἐστέρησας ἀπὸ ἐμὲ τὴν μόνην παρηγορίαν τῆς χηρείας μου; Διατί ἥρπασας τὸν ἰδικόν μου υἱὸν καὶ γηροκόμον μου; Δός μού τον ὀπίσω γρήγορα· δός μου ὀπίσω τὸ φῶς μου καὶ τὴν μόνην ἐλπίδοι μου, εἰ δὲ μή, δὲν θέλω παύσει ἀπὸ τοῦ νὰ προστρέχω εἰς τὸν Θεόν, τῶν πάντων Βασιλέα καὶ νὰ σὲ ἐγκαλῶ, διότι εἶμαι πολὺ ἠδικημένη ἀπὸ μέρους σου». Τὰ τοιαῦτα ὄνειρα κατετάραξαν τὸν Ἡγούμενον· ὅμως κατ’ ἀρχὰς ἐνόμισε ὅτι ταῦτα ἦσαν φαντασία καὶ πείραξις τοῦ ἐχθροῦ· ἀλλ’ ἐπειδὴ εἶδε τὰ ἴδια δὶς καὶ τρὶς καὶ ἔβλεπε τὴν γυναῖκα νὰ τὸν ὀνειδίζῃ καὶ νὰ μάχεται κατ’ αὐτοῦ σκληρά, ἐσκέφθη ὅτι ταῦτα προήρχοντο ἐκ θείας θελήσεως καὶ ἑπομένως δὲν ἔπρεπε νὰ τὰ παραβλέψῃ.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.