Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Ὅταν λοιπὸν ἐξημέρωσε, καλεῖ τὸν νέον ὁ Ἡγούμενος καὶ μὲ βαρὺ σχῆμα καὶ λόγον τοῦ λέγει· «Διατὶ δὲν ἠθέλησες νὰ μοῦ φανερώσῃς τὰ κατὰ σέ, μὲ ὅλον ὅτι ἐγὼ πρότερον σὲ ἠρώτησα; Εἰπέ μου, διατὶ ἠρνήθης ὅτι ἔχεις γονεῖς καὶ συγγενεῖς; Καὶ πῶς ἐτόλμησες νὰ λάβῃς τοῦτο τὸ Ἅγιον σχῆμα τῶν Μοναχῶν, ἐνῷ εἶσαι γεμᾶτος ἀπὸ δολιότητα καὶ ὑποκρισίαν, καθὼς μαρτυροῦν αὐτὰ τὰ πράγματα; Διότι, ἐὰν σὺ ἐφανέρωνες ἀπ’ ἀρχῆς τὰ κατὰ σέ, οὐδόλως ἀληθῶς ἤθελαν φανερωθῆ τώρα ταῦτα καὶ, χωρὶς σὺ νὰ θέλῃς· φύγε λοιπὸν ἀπὸ ἡμᾶς καὶ ἀπὸ ὅλα τὰ περίχωρα τῶν Ἀθηνῶν καὶ ὕπαγε ὀπίσω εἰς τὴν μητέρα σου, ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἔχω τώρα τρεῖς νύκτας, ὅπου δοκιμάζω πολλὴν ἐνόχλησιν». Ταῦτα ἔλεγεν ὁ Ἡγούμενος, ὁ δὲ μακάριος Λουκᾶς ἵστατο ἔμφοβος καὶ κάτω νεύων τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ διὰ τοῦ στόματος μὲν δὲν ἔλεγε τίποτε, μὲ τὰ δάκρυα ὅμως καὶ μὲ τὰ σχήματα ἐδείκνυεν ὅτι λυπεῖται, διότι τὸν ἀποχωρίζει ἀπὸ τὸ Μοναστήριον καὶ ἀπὸ τοὺς ἀδελφούς. Ὁ δὲ Ἡγούμενος, ταῦτα βλέπων, κατεπράϋνε τὸν θυμόν, παρακινούμενος ἀπὸ τὴν πολλὴν ταπεινοφροσύνην τοῦ θείου Λουκᾶ, καὶ τοῦ εἶπε· «Κατὰ τὸ παρὸν εἶναι ἀδύνατον νὰ μὴ ἐπιστρέψῃς ὀπίσω εἰς τὴν μητέρα σου· ἀλλὰ ἀφ’ οὗ κάμῃς τοῦτο, δὲν εἶναι κανεὶς ὅστις νὰ σὲ ἐμποδίσῃ ἀπὸ τοῦ νὰ φροντίσῃς διὰ τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς σου, εἰς ὅποιον τόπον ἥσυχον θέλεις· διότι, ὡς φαίνεται, ἡ προσευχὴ τῆς μητρός σου εἶναι πολὺ θεοπειθὴς καὶ νικᾷ τὴν ἰδικήν σου προσευχήν». Ταῦτα ὡς ἤκουσεν ὁ θεῖος Λουκᾶς, δὲν ἀντεῖπε τελείως, ἐπειδὴ ἦτο πολὺ συνεσταλμένος καὶ ἐσέβετο πάντας ἀπὸ εὐλάβειαν. Ἔβαλε λοιπὸν μετάνοιαν καὶ ζητήσας τὴν εὐχὴν τοῦ Ἡγουμένου ἐξῆλθε, χωρὶς νὰ θέλῃ ἀπὸ τὸ Μοναστήριον καὶ ἐκίνησε νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν μητέρα του.

Ὅταν εἰσῆλθεν εἰς τὴν οἰκίαν των, εὗρε τὴν μητέρα του ἐπάνω εἰς στάκτην καθημένην, ἦτο δὲ στυγνὴ καὶ πολὺ λυπημένη. Καθὼς δὲ τὸν εἶδεν ἐκείνη, ἐνεπλήσθη θαυμασμοῦ καὶ χαρᾶς καὶ ἐσηκώθη ἐπάνω· πλὴν ὅμως προσέξατε ἐδῶ γυναικὸς ἀρετήν, διὰ νὰ εἴπητε, ὅτι ἁρμόδιον ἦτο εἰς τοιοῦτον δένδρον καὶ μητέρα νὰ κάμῃ τοιοῦτον καρπὸν καὶ υἱόν. Αὕτη ἡ εὐλογημένη, καθὼς εἶδεν ἔξαφνα τὸν υἱόν της, δὲν ἔτρεξεν εὐθὺς νὰ τὸν ἐναγκαλισθῇ, ὡς τέκνον της, οὐδὲ ἐδόθη ὅλη εἰς τὴν θεωρίαν του, ἀλλ’ ὅλα αὐτὰ δεύτερα λογιζομένη, πρῶτον ἔστρεψε τοὺς ὀφθαλμούς της πρὸς τὸν Θεὸν καὶ ὑψώσασα τὰς χεῖρας της ὡμολόγη τὴν χάριν ταύτην εἰς Αὐτόν, διὰ μέσου τοῦ ὁποίου εὗρε πάλιν τὸν υἱὸν τὸν ὁποῖον εἶχε χάσει καὶ ἔλαβεν εἰς χεῖρας της τὸν ποθούμενον, λέγουσα· «Εὐλογητὸς ὁ Θεός, ὃς οὐκ ἀπέστησε τὴν προσευχήν μου καὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἀπ’ ἐμοῦ».


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.