Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Μετ’ ὀλίγον καιρόν, ὁ μὲν πατὴρ τοῦ Ὁσίου τελευτήσας ἀπῆλθε πρὸς Κύριον, ὁ δὲ μακάριος Λουκᾶς ἀφιέρωσε τὸν ἑαυτόν του πρὸς τὸν οὐράνιον Πατέρα καὶ ἀφήνων τὴν φροντίδα τῶν ζῴων καὶ τῶν ἀγρῶν, κατεγίνετο εἰς μόνην τὴν προσευχὴν καὶ τὴν ἀνάγνωσιν καὶ μελέτην τῶν θείων Γραφῶν. Ὅτι δὲ ὁ Ὅσιος ἐπρόκοψεν εἰς τὴν θείαν προσευχήν, τὸ μαρτυροῦν καὶ ἄλλοι πολλοὶ καὶ μάλιστα ἡ μητέρα του, ἡ ὁποία τὸν παρηκολούθησε πρὸς τοῦτο καὶ τὸ ἀποτέλεσμα τῆς παρακολουθήσεως αὐτῆς δὲν εἶναι μικρόν, ἀλλ’ ἐκπλήττει τὴν διάνοιαν τῶν ἀκουόντων. Θέλουσα ἐκείνη νὰ ἴδῃ μὲ τοὺς ἰδίους ὀφθαλμούς της τὰς νυκτερινὰς προσευχὰς τοῦ υἱοῦ της, ἐπῆγε νύκτα τινὰ ἐκεῖ κοντά, ὅπου ἐκάθητο ὁ Ὅσιος καὶ ἐκρύφθη μὲ τρόπον ἐπιτήδειον, ὥστε αὐτὴ νὰ βλέπῃ χωρὶς νὰ βλέπεται ἀπὸ ἄλλον. Ἐκεῖ εἶδε τὸ φοβερὸν θέαμα, καθὼς αὐτὴ ἡ ἰδία τὸ ἐβεβαίωνε μεθ’ ὅρκου· εἶδε τὸν υἱόν της, ὅταν προσηύχετο εἰς τὸν Θεόν, νὰ παρίσταται μὲ πολλὴν εὐλάβειαν καὶ συγκέντρωσιν τοῦ νοός του, οἱ δὲ πόδες του δὲν ἤγγιζαν τελείως εἰς τὴν γῆν, ἀλλ’ ἦσαν ὑψηλὰ ἀπὸ αὐτήν, ἕως ἕνα πῆχυν, καὶ τρόπον τινὰ ἀνέβαινε πρὸς τὸν Θεόν· τοῦτο τὸ φρικῶδες θέαμα εἶδεν ἡ μήτηρ του, ὄχι μίαν φοράν, οὐδὲ δύο, ἀλλὰ τρεῖς φοράς· εἶναι δὲ καὶ ἄλλοι τοῦ θαύματος τούτου μάρτυρες, οἱ ὁποῖοι μὲ τοὺς ἰδίους των ὀφθαλμοὺς εἶδον τὸν Ὅσιον τοιουτοτρόπως προσευχόμενον καὶ τὸ ἀνήγγειλαν εἰς πολλούς.

Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἅγιος ἐπεθύμει ἀπὸ πολλοῦ νὰ ζήσῃ τὴν ἥσυχον ζωὴν τῶν Μοναχῶν, εὑρίσκων καιρὸν ἐπιτήδειον, ἐκίνησε διὰ νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν Θεσσαλίαν· καθ’ ὁδὸν ὅμως τὸν συνέλαβον οἱ στρατιῶται, οἵτινες ἦσαν διωρισμένοι νὰ φυλάττουν, διὰ νὰ πιάνουν τοὺς δούλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι φεύγουν ἀπὸ τοὺς αὐθέντας των, καὶ νὰ τοὺς βάζουν εἰς τὰς φυλακάς. Αὐτοὶ λοιπὸν βλέποντες τὸν Ἅγιον ὅτι δὲν διέφερε σχεδὸν εἰς τίποτε ἀπὸ τοὺς φυγάδας δούλους, διὰ τὰ εὐτελῆ καὶ ἠμελημένα ἐνδύματα καὶ κινήματά του, τὸν ἐρωτοῦσαν τίνος δοῦλος εἶναι, πόθεν ἔρχεται καὶ ποῦ ὑπάγει· ὁ δὲ Ἅγιος τοὺς ἔλεγεν, ὅτι εἶναι δοῦλος τοῦ Χριστοῦ καὶ πηγαίνει ἐκεῖ ὅπου ἔχει ὑποσχεθῆ εἰς τὸν Θεόν· ἐκεῖνοι νομίζοντες ὅτι κρύπτει τὸ ὅτι εἶναι δοῦλος καὶ προσπαθεῖ νὰ τοὺς ἐξαπατήσῃ, τὸν ἐρράβδιζαν δυνατὰ διὰ νὰ εἰπῇ τίνος δοῦλος εἶναι. Ἐκεῖνος ὅμως, ἐπειδὴ ἦτο φιλαλήθης καὶ ἀληθινὰ μεγαλόψυχος, ἐσκέφθη, ὅτι εἶναι ἔργον μικροψυχίας τὸ νὰ εἰπῇ ψεύματα, ὅτι εἶναι δοῦλος τινός, διὰ νὰ μὴ τὸν ραβδίσουν· ὅθεν μετὰ τὸν ραβδισμὸν τὸν ἔβαλον εἰς τὴν φυλακήν. Διὰ τοῦ τρόπου τούτου ἐνόμιζεν ὁ διάβολος, ὅτι ἔκαμεν ἐκδίκησιν καὶ ἐτιμώρησε δῆθεν τὸν Ὅσιον, διότι ἐνῷ ἐκεῖνος ὁ μιαρὸς τὸν ἐπολέμει μὲ μεγάλην αὐθάδειαν διὰ μέσου τῶν λογισμῶν καὶ τῶν παθῶν, ὁ Ὅσιος ἀντεπολέμει αὐτὸν δυνατὰ καὶ τὸν ἐνίκα.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.