ἤτοι τὴν ἐν τῷ Συμβόλῳ ἀσεβεστάτην προσθήκην περὶ τῆς καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ ἐκπορεύσεως τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Τοῦτο τὸ ἀθάνατον τῆς Ὀρθοδοξίας τρόπαιον κατὰ τῆς παπικῆς αἱρέσεως καὶ τυραννίας πρῶτος ἔστησεν ὁ Ἱερώτατος Φώτιος, συντρίψας οὕτω ἅπαξ διὰ παντὸς τὸ κατὰ τῆς Ἁγίας Ὀρθοδοξίας ἐπηρμένον κέρας τῶν Παπῶν τῆς Ρώμης. Διὰ τοῦτο καὶ οἱ Λατῖνοι ἀείποτε μαίνονται ἀσπόνδως κατὰ τοῦ Μεγάλου τῆς Ὀρθοδοξίας προμάχου, τοῦ Ἱερωτάτου Φωτίου.
Τὰ ἐπακόλουθα τῆς διαμάχης αὐτῆς μεταξὺ Ἀνατολικῆς καὶ Δυτικῆς Ἐκκλησίας, προκληθέντα ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἀπὸ τὰς κακοδοξίας τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας, εἰς αἱρέσεις ἀποληξάσας, ἀφ’ ἑτέρου δὲ ἀπὸ τὰς ἑωσφορικὰς ἀξιώσεις τῶν Παπῶν καὶ μάλιστα τοῦ τότε Πάπα Νικολάου, ὑπῆρξαν πικρότατα. Ἀδύνατον εἶναι νὰ περιγράψῃ τις εἰς τὸν μικρὸν τοῦτον χῶρον τὰ συνεπείᾳ τῆς διαμάχης ταύτης διαδραματισθέντα πικρὰ γεγονότα κατά τε τὴν ἐποχὴν ἐκείνην, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸ διαρρεῦσαν ἔκτοτε καὶ μέχρι τῆς σήμερον ὑπερχιλιετὲς διάστημα. Καὶ ναὶ μὲν ὁ διαρραγεὶς τότε ἄρραφος ἀπὸ ἄνωθεν ἕως κάτω χιτὼν τοῦ Κυρίου συνερράφη προσκαίρως μετ’ ὀλίγον, ἀλλὰ καὶ πάλιν ἐπὶ τοῦ Πατριάρχου Μιχαὴλ τοῦ Κηρουλαρίου, ἐν ἔτει ͵ανδ’ (1054), διερράγη ὁριστικῶς καὶ παραμένει ἔκτοτε ἐσχισμένος ἕως σήμερον. Ἂς ὄψεται ὅμως ὁ αἴτιος! Ἡ Ὀρθόδοξος Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία ἐκπληροῖ πάντοτε τὴν ἐντολὴν τοῦ Κυρίου, ἐκκόψασα τὰ ἀνιάτως νοσήσαντα μέλη αὐτῆς, καὶ διατηροῦσα ἄχραντον καὶ ἀμίαντον τὴν διδασκαλίαν τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, τὸν δὲ παρὰ ταύτην ἕτερα διδάσκοντα, κἂν Ἄγγελος τυγχάνῃ ἐξ οὐρανοῦ, εἰς ἀνάθεμα τοῦτον καθυποβάλλει μετὰ τοῦ οὐρανοβάμονος Παύλου. Τῆς ὑγιοῦς ταύτης διδασκαλίας καὶ ὁ θεῖος Φώτιος ὑπεραμυνόμενος ἔπραξε πᾶν ὅ,τι τὸ συμφέρον τῆς Ἁγίας Ὀρθοδοξίας ἐπέβαλλεν.
Εἰς τοιαύτην κατάστασιν εὑρίσκοντο τὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα καὶ τοιούτους ἀγῶνας ὑπὲρ τῆς Ἁγίας Ὀρθοδοξίας διεξήγαγεν ὁ ἔνδοξος μαχητὴς Φώτιος, ὅτε νέαι δοκιμασίαι προσετέθησαν εἴς τε τὸν ἀήττητον Φώτιον καὶ εἰς τὴν Ἁγίαν τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίαν. Κατὰ τὸ αὐτὸ ἔτος ωξζ’ (867) Βασίλειος ὁ Μακεδών, συμβασιλεὺς τότε ὢν φονεύσας τὸν αὐτοκράτορα Μιχαὴλ Γ’ τὸν Μέθυσον ἐγένετο μόνος κύριος τοῦ θρόνου. Ὁ Βασίλειος ἦτο δραστήριος ἀνήρ, καὶ παιδείας ἱκανῆς μέτοχος, ἔχων καὶ πολλὰς ἄλλας βασιλικὰς ἀρετάς, ἀλλ’ ἦτο ὀξὺς πρὸς ὀργὴν καὶ ἐκδικητικός. Τοῦτον συμφώνως ὑπὸ τοῦ λαοῦ ἀναγορευθέντα αὐτοκράτορα ἔστεψεν ὁ Ἱερὸς Φώτιος.