Ἦσαν δὲ ἔξαρχοι καὶ πρῶτοι τῆς Ἁγίας ταύτης Α’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου οἱ ἑξῆς Σίλβεστρος Πάπας Ρώμης, Μητροφάνης Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Ἀλέξανδρος Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας, ἔχων ὡς βοηθὸν αὐτοῦ τὸν Μέγαν Ἀθανάσιον, Διάκονον ἔτι τότε ὄντα, Εὐστάθιος Πατριάρχης Ἀντιοχείας, Μακάριος Πατριάρχης Ἱεροσολύμων, Παφνούτιος ὁ Ὁμολογητής, Σπυρίδων Ἀρχιερεὺς Τριμυθοῦντος καὶ ἄλλοι μετὰ τῶν ὁποίων ἦτο καὶ ὁ μέγας καὶ θαυματουργὸς Νικόλαος. Καθήσας δὲ ὁ βασιλεὺς εἰς τὸν θρόνον, ἐκάθισαν ἐξ ἑκάστου μέρους ἀπὸ ἑκατὸν πεντήκοντα ἐννέα Πατέρες. Ἐγένετο δὲ συζήτησις μετὰ τοῦ Ἀρείου μὲ πολλὴν ἀγωνίαν.

Βλέπων ὁ Ἅγιος Νικόλαος ὅτι ὁ Ἄρειος προσεπάθει νὰ ἀποστομώσῃ ὅλους τοὺς Ἀρχιερεῖς, θείῳ ζήλῳ κινούμενος ἠγέρθη καὶ ἔδωκεν εἰς αὐτὸν ἕν τοιοῦτον ράπισμα, ὥστε ἐσείσθησαν τὰ μέλη του. Διαμαρτυρόμενος δὲ ὁ Ἄρειος λέγει πρὸς τὸν βασιλέα· «Βασιλεῦ δικαιότατε, εἶναι δίκαιον ἔμπροσθεν τῆς βασιλείας σου νὰ κτυπᾷ κανεὶς τὸν ἄλλον; ἐὰν μὲν ἔχῃ λόγον ἂς ὁμιλῇ ὡς καὶ οἱ λοιποὶ Πατέρες· ἐὰν δὲ εἶναι ἀμαθὴς ἂς σιωπᾷ ὡς καὶ οἱ ὅμοιοί του· διατί νὰ μὲ ραπίσῃ ἔμπροσθεν τῆς βασιλείας σου;». Ἀκούσας ταῦτα ὁ βασιλεὺς ἐλυπήθη πολὺ καὶ λέγει πρὸς τοὺς Ἀρχιερεῖς· «Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, ὁ νόμος προστάσσει νὰ κόπτεται ὁ χεὶρ ἐκείνου ὅστις τολμήσῃ ἔμπροσθεν τοῦ βασιλέως νὰ κτυπήσῃ τινά· ἀφήνω ὅμως ὅπως κρίνῃ τὴν πρᾶξιν ταύτην ἡ ἁγιότης σας». Ἀπεκρίθησαν οἱ Ἀρχιερεῖς καὶ εἶπον· «Βασιλεῦ, ὅτι μὲν κακῶς ἔπραξεν ὁ Ἀρχιερεύς, τὸ ὁμολογοῦμεν ὅλοι μας· πλὴν σὲ παρακαλοῦμεν, τώρα μὲν ἂς τὸν ἀποβάλωμεν τῆς Συνόδου καὶ ἂς τὸν φυλακίσωμεν, μετὰ δὲ τὸ πέρας τῶν ἐργασιῶν αὐτῆς θέλομεν τὸν καταδικάσει». Ἀφοῦ λοιπὸν ἐπετίμησαν καὶ ἐφυλάκισαν τὸν Ἅγιον, ἐφάνησαν κατὰ τὴν νύκτα ἐκείνην εἰς τὴν φυλακὴν ὁ Χριστὸς καὶ ἡ Θεοτόκος καὶ λέγουν· «Νικόλαε, διατί εἶσαι φυλακισμένος;». Καὶ ὁ Ἅγιος ἀπεκρίθη· «Διὰ τὴν ἰδικήν σας ἀγάπην». Λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ Χριστὸς· «Λάβε αὐτό», καὶ τοῦ ἔδωκε τὸ ἅγιον Εὐαγγέλιον, ἡ δὲ Θεοτόκος τοῦ ἔδωκε τὸ ἀρχιερατικὸν ὠμοφόριον. Τὴν ἐπαύριον τινὲς γνωστοί του ἔφερον εἰς τὸν Ἅγιον ἄρτον καὶ βλέπουσιν ὅτι ἦτο λελυμένος ἐκ τῶν δεσμῶν καὶ εἰς μὲν τὸν ὦμόν του ἐφόρει τὸ ὠμοφόριον, εἰς δὲ τὰς χεῖρας ἐκράτει ἀναγινώσκων τὸ ἅγιον Εὐαγγέλιον· ἐρωτήσαντες δὲ ποῦ τὰ εὗρε, τοὺς εἶπε πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν. Μαθὼν τοῦτο ὁ βασιλεὺς τὸν ἐξέβαλεν ἐκ τῆς φυλακῆς καὶ τοῦ ἐζήτει συγχώρησιν. Τὸ αὐτὸ ἔπραξαν καὶ οἱ λοιποὶ Ἀρχιερεῖς. Διαλυθείσης δὲ τῆς Συνόδου, ἐπέστρεψαν ἅπαντες οἱ Ἀρχιερεῖς, ὡς καὶ ὁ Ἅγιος Νικόλαος, εἰς τὴν ἐπαρχίαν των.