Βλέπων δὲ ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος τὴν σύγχυσιν τῶν Ἐκκλησιῶν, ὥρισε νὰ γίνῃ Σύνοδος Οἰκουμενικὴ ἐν Νικαίᾳ, διὰ νὰ ἐξετασθῶσιν οἱ λόγοι τοῦ Ἀρείου. Συνήχθησαν ὅθεν Ἀρχιερεῖς καὶ Πατέρες τιη’ (318), οἵτινες ἐρευνήσαντες τὰ δόγματα τοῦ Ἀρείου, εὗρον ὅτι ταῦτα ἦσαν ἔξω τῆς Ὀρθοδοξίας. Τότε τὸν μὲν Ἄρειον καὶ τοὺς ἀκολούθους τος ἀνεθεμάτισαν, ἔγραψαν δὲ καὶ τὸ ἅγιον Σύμβολον, τοὐτέστι τὸ ΠΙΣΤΕΥΩ ΕΙΣ ΕΝΑ ΘΕΟΝ, μέχρι τοῦ «καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον». Ἦτο δὲ τότε τὸ δέκατον ἔνατον ἔτος τῆς βασιλείας τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Μετὰ τὸ πέρας τῶν ἐργασιῶν τῆς Ἁγίας ταύτης Συνόδου, ἱκανῶς τιμήσας ὁ βασιλεὺς πάντας τοὺς Ἀρχιερεῖς τοὺς προσελθόντας εἰς τὴν Σύνοδον, προέπεμψεν αὐτοὺς εἰς τὰ ἴδια, εἰς δὲ τὸν Ἐπίσκοπον Ἱεροσολύμων Μακάριον παρήγγειλε νὰ ἐρευνήσῃ ἐπισταμένως διὰ νὰ εὕρῃ τὸν Τάφον τοῦ Χριστοῦ καὶ τὸν Τίμιον Σταυρόν, διότι, ὡς τὸ προεῖπον, ἀπὸ τὴν πολυκαιρίαν οἱ Χριστιανοὶ δὲν ἐγνώριζαν παντελῶς ποῦ ἦτο ὁ Τάφος τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἔδωκε δὲ καὶ χρήματα ἀρκετὰ διὰ τὰ ἔξοδα τῆς ἐρεύνης ταύτης. Κατὰ δὲ τὰς ἡμέρας ἐκείνας εἶδεν ἡ βασίλισσα Ἑλένη, ἡ μήτηρ τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, ὅραμα ἐκ Θεοῦ, προστάσσον αὐτὴν νὰ ὑπάγῃ αὐτοπροσώπως εἰς τοὺς Ἁγίους Τόπους διὰ νὰ εὕρῃ τὸν Τίμιον Σταυρόν. Ἐζήτησεν ὅθεν τὴν συγκατάθεσιν τοῦ υἱοῦ της ὡς καὶ τὰ ἀπαιτούμενα ἔξοδα διὰ νὰ ὑπάγῃ· καὶ λαβοῦσα ταῦτα μετέβη μετὰ μεγάλης ἐξουσίας. Ὡς δὲ ἔμαθεν ὁ Ἐπίσκοπος τῆς Ἱερουσαλὴμ Μακάριος ὅτι ἔρχεται ἡ βασίλισσα, ἐξελθὼν μὲ ὅλους τοὺς Ἀρχιερεῖς τὴν προϋπήντησεν.
Εἰσελθοῦσα ἡ Ἁγία Ἑλένη εἰς τὴν πόλιν, ἤρχισεν εὐθὺς νὰ ἐρευνᾷ περὶ τοῦ Ἁγίου Τάφου καὶ τοῦ ζωοποιοῦ Σταυροῦ, οὐδεὶς ὅμως εὑρίσκετο νὰ εἴπῃ, ὅτι γνωρίζει ποῦ εῖναι ὁ τόπος τοῦ Κρανίου ἢ ποῦ εἶναι ὁ Τίμιος Σταυρὸς παρακεχωσμένος. Τότε ἔκαμαν οἱ Ἀρχιερεῖς καὶ ὁ λαὸς δέησιν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ ἀπεκαλύφθη εἰς τὸν Ἐπίσκοπον Μακάριον, ὅτι ἐκεῖ ὅπου ἦτο πάλαι ὁ ναὸς τῆς Ἀφροδίτης, ἐκεῖ εἶναι ὁ λεγόμενος ἑβραϊστὶ Γολγοθᾶς, ἑλληνιστὶ δὲ Κρανίου τόπος, ὅπου ἐσταυρώθη ὁ Χριστός, ἐκεῖ δὲ εἷναι κεχωσμένος καὶ ὁ Τίμιος Σταυρός. Τότε συναθροίσασα ἡ βασίλισσα πλῆθος πολὺ τεχνιτῶν καὶ ἐργατῶν διέταξε νὰ κρημνίσουν ἐκ θεμελίων τὸν ἀκάθαρτον ναὸν ἐκεῖνον καὶ νὰ ρίψουν τὸ χῶμα μακράν.