Λόγος εἰς τὸν Μέγαν Ἱεράρχην ΔΙΟΝΥΣΙΟΝ τὸν Ἀρεοπαγίτην, τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Β’ τοῦ Κυπρίου Πατριάρχου Κων/πόλεως.

Ὡς γνωστὸν δέ, ὁ Ἄρειος Πάγος ὑπῆρξε τὸ ἀνώτατον καὶ δικαιότατον Δικαστήριον τῶν Ἀθηνῶν· ὡς τοιοῦτον δὲ ἀκριβῶς ἐχρησιμοποίει διὰ τὴν ἀποστολήν του ὡς δικαστὰς τοὺς πλέον σώφρονας πολίτας, τοὺς διακρινομένους διὰ τὴν καταγωγήν των. Αὐτὸ ἀκριβῶς, ὅπως νομίζω, ὑπαινίσσεται καὶ ὁ θεῖος συγγραφεὺς τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων, ἀναφέρων τὸ κύριον ὄνομα τοῦ ἀνδρὸς καὶ ἀμέσως προσθέτων τὴν ἰδιότητά του ὡς Ἀρεοπαγίτου. Μὲ αὐτὴν τὴν ὑπόμνησιν ἠθέλησεν ὁ ἱερὸς συγγραφεὺς τῶν Πράξεων νὰ δηλώσῃ ἕνα λαμπρότατον γνώρισμα τῆς εὐγενείας τοῦ Διονυσίου.

Ὅλα ὅμως αὐτὰ καὶ τὰ ὁμότιμα μὲ αὐτὰ ἐξωτερικὰ στοιχεῖα τῆς κατὰ κόσμον λαμπρότητος θὰ τὰ ἀφήσωμεν εἰς τὴν φιλοπράγμονα φροντίδα ἄλλων. Διότι πῶς θὰ ἐδικαιολογεῖτο ἡ ἐνέργειά μας νὰ ἀναφέρωμεν αὐτά, ὁμιλοῦντες περὶ ἐκείνου, καὶ νὰ ἐπιθυμήσωμεν νὰ παρουσιάσωμεν ἐξ αὐτῶν μέγαν μετὰ τὴν ἐντεῦθεν πρὸς τὰ ὑπερκόσμια μετάβασιν καὶ τὴν ἀπόλαυσιν τῆς ἀγγελικῆς ζωῆς, ἀντὶ τῆς ματαίας ταύτης, ἄνθρωπον, ὅστις, ὅταν ἔζη ἐπὶ γῆς, τὰ περιεφρόνησε καὶ ἔπειθε καὶ τοὺς ἄλλους νὰ μὴ φροντίζουν δι’ αὐτά, ἐφ’ ὅσον ἡ ἀξία τοῦ ἀνθρώπου δὲν περιορίζεται εἰς αὐτὰ τὰ πρόσκαιρα ἀγαθά; (ὅπως εἶναι γνωστὸν ὑπάρχει μία ἄλλη κατάστασις, ὑπερτέρα τῆς κοσμικῆς ματαιότητος, ἡ ὁποία οὐδέποτε καταστρέφεται, πάντοτε διαρκεῖ, εἶναι σταθερὰ καὶ ἀμετάβλητος, πρὸς τὴν ὁποίαν πρέπει νὰ ὁδηγῇ καὶ ὁ πρόσκαιρος ἐπίγειος ἀγὼν διὰ τὴν ἀρετήν· διότι περιεχόμενον τῆς παρούσης ζωῆς εἶναι μόνον ὁ ἀγών, εἰς ἐκείνην δὲ τὴν ζωὴν οἱ ἀγωνισθέντες λαμβάνουν τὰ κατ’ ἀξίαν ἔπαθλα). Ὥστε λοιπόν, διὰ νὰ ἐπανέλθωμεν, μόνον ὅσα εἶναι λογικὰ καὶ προσφιλῆ πρὸ παντὸς εἰς τὸν διακριθέντα διὰ τὴν ἀρετήν του καὶ εὐχάριστα εἰς ἐκεῖνον νὰ λεχθοῦν, μόνον ἐκεῖνα θὰ λεχθοῦν.

Ἐκεῖνος ὁ Μακάριος Διονύσιος, ἂν καὶ ἀνετράφη εἰς τὸ εἰδωλολατρικὸν περιβάλλον τοῦ ἀρχαίου Ἑλληνισμοῦ, ἐν τούτοις δὲν εὑρίσκετο μακρὰν τῆς περὶ τὸν βίον ἀκριβείας ἡμῶν· μόνον δὲ κατὰ τὰς θρησκευτικὰς δοξασίας ἦτο διάφορος ἀπὸ ἡμᾶς, ἐνῷ εἰς τὸν τρόπον ζωῆς, εἰς τὰ ἔργα, ὡμοίαζε μὲ ἡμᾶς, ἐπειδὴ βεβαίως καὶ πρὶν νὰ ἀκούσῃ τὴν ἐντολὴν τοῦ Χριστοῦ, ὡς εἰδωλολάτρης κατὰ τὸ θρήσκευμα, ἐν τούτοις, ἐκ φύσεως, ἐξετέλει τὰ προσταζόμενα ὑπὸ τῆς ἐντολῆς.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ὁ ῥήτωρ ἐννοεῖ τὰ πνευματικὰ καὶ μυσταγωγικὰ ἔργα τοῦ Ἁγίου Διονυσίου· «Περὶ Οὐρανίας Ἱεραρχίας», «Περὶ Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας», «Περὶ Θείων Ὀνομάτων», «Περὶ Μυστικῆς Θεολογίας».

[2] «Εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἢ λέγειν τι καὶ ἀκούειν καινότερον» (Πράξ. ιζʹ 21).

[3] «Τί ἂν θέλῃ ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν» (Πράξ. ιζʹ 18).

[4] «Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ Σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί» (Αʹ Κορ. αʹ 18).

[5] Γάδειρα εἶναι ὁ νῦν Κάδιξ τῆς νοτίου Ἱσπανίας πλησίον τοῦ πορθμοῦ τοῦ Γιβραλτὰρ ἐπὶ τοῦ Ἀτλαντικοῦ. Τότε αὕτη ἦτο νῆσος, μικρὸν ἀπέχουσα τῆς ξηρᾶς, μετὰ τῆς ὁποίας εἶναι ἤδη ἡνωμένη διὰ προσχώσεων. Ἐθεωρεῖτο ἀκραῖον, πρὸς τὴν δύσιν σημεῖον, τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου.

[6] Μαιώτιδα λίμνην ὠνόμαζον τότε τὴν Ἀζοφικὴν θάλασσαν. Αὕτη εἶναι κλειστὴ θάλασσα ὁμοιάζουσα μὲ λίμνην, ἀφοῦ διὰ μόνου τοῦ πορθμοῦ τοῦ Κὲρτς ἐπικοινωνεῖ μετὰ τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Εἶναι ἡ βορειοτέρα διείσδυσις τοῦ Εὐξείνου Πόντου εἰς τὴν Οὐκρανικὴν Ρωσίαν, φρασσομένη πρὸς Νότον ὑπὸ τῆς Κριμαϊκῆς χερσονήσου, ἥτις καὶ Ταυρικὴ ὀνομάζεται.

[7] Ἡ λέξις ἁπλότης τίθεται ἐνταῦθα μὲ φιλοσοφικὴν σημασίαν, ἐκφράζουσα τὴν ἔννοιαν μὴ μεριζομένης ἢ διαιρουμένης καταστάσεως.

[8] Ὁ θεῖος Γρηγόριος ἐννοεῖ ἐνταῦθα τὰ ἑπτὰ πνεύματα περὶ ὧν ὁμιλεῖ ὁ Προφήτης Ἡσαΐας λέγων· «Καὶ ἐξελεύσεται ράβδος ἐκ τῆς ρίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ρίζης ἀναβήσεται· καὶ ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόβου Θεοῦ» (Ἡσ. ιαʹ 1-3).

[9] «Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν» (Πράξ. ιζʹ 28).

[10] Περὶ τῆς ἐνταῦθα ἀναφερομένης ὁράσεως τοῦ Κάρπου βλέπε ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, σελ. 65 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου. Λέγει δὲ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὅτι ὁ Κάρπος οὗτος εἶναι ὁ ἐκ τῶν Ἑβδομήκοντα Ἀποστόλων, ὁ ἑορταζόμενος κατὰ τὴν κϛʹ (26ην) Μαΐου (βλέπε ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

[11] «Εἰρηνεύτε ἐν ἀλλήλοις» (Μάρκ. θʹ 50), «Μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες» (Ρωμ. ιβʹ 18), «Εἰρηνεύετε ἐν ἑαυτοῖς» (Αʹ Θεσσ. εʹ 13).

[12] Τὸ μεγάλον πρόβλημα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς τραγῳδίας, περὶ ἧς μνημονεύει ἐνταῦθα ὁ ἱερὸς Γρηγόριος, ὑπῆρξε διατὶ νὰ ὑποφέρῃ ὁ ἄνθρωπος καὶ μάλιστα ὁ καλός.

[13] Πρόκειται περὶ τῆς περιφήμου πόλεως τῶν Παρισίων, πρωτευούσης νῦν τῆς Γαλλίας, κληθείσης οὕτω, διότι ἐκτίσθη ἀπὸ τὴν φυλὴν τῶν Παρισίων κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Ἰουλίου Καίσαρος (100-44 π.Χ.). Κεῖται εἰς τὸ κέντρον τοῦ λεκανοπεδίου τῶν Παρισίων καὶ ἐπ’ ἀμφοτέρων τῶν ὀχθῶν τοῦ ποταμοῦ Σηκουάνα.

[14] Σημειοῦμεν περὶ Γαδείρων ἐν σελ. 79, προσθέτομεν δὲ ἐνταῦθα, ὅτι τὸ ἔξω τῶν Γαδείρων πέλαγος εἶναι ὁ Ἀτλαντικὸς Ὠκεανός, ὅστις καθὸ ἄγνωστος ἦτο φοβερὸς εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, δι’ αὐτὸ καὶ τὸ νὰ ἀνοιχθῇ κανεὶς ἔξω τῶν Γαδείρων ἐθεωρεῖτο παραφροσύνη.

[15] Πρόκλος· Νεοπλατωνικὸς φιλόσοφος ἀκμάσας κατὰ τὸ 410-485 μ.Χ., ἐκ τῶν τελευταίων τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Ἐφρόνει συγγενῶς μετὰ τῶν Χριστιανῶν, ἰδίως περὶ τοῦ Θεοῦ.

[16] Τῖτος· αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων (79-81 μ.Χ.).

[17] Δομετιανός· ἀδελφὸς καὶ διάδοχος τοῦ Τίτου (81-96 μ.Χ.).

[18] Κηρύκειον· σύμβολον τοῦ Ἑρμοῦ, χρησιμοποιούμενον ὡς ὄργανον ἐκφράσεως εἰρηνικῶν καὶ διαλλακτικῶν διαθέσεων.

[19] «Μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι, ἀλλ’ ὁ Πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ματθ. ιϛʹ 17).

[20] «Ἡρπάγη εἰς τὸν Παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἄρρητα ρήματα» (Βʹ Κορ. ιβʹ 4).