ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ὁ ἐν Ἀγίοις Πατὴρ ἡμῶν τῆς Νεοκαισαρείας τὸ καύχημα ἤκμασε κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Αὐρηλιανοῦ ἐν ἔτει σοε’ (275), ἐκ γονέων Ἑλλήνων καὶ ἀπίστων εἰδωλολατρῶν ἀναβλαστήσας, ὥσπερ καὶ τὸ ρόδον ἐξ ἀκανθῶν ἐξέρχεται. Πολλάκις δὲ ἐξῆλθον ἐξ ἀπίστων γονέων παῖδες πιστοὶ πρὸς τὸν Θεὸν καὶ εὐγνώμονες, οἵτινες, διὰ τὴν καλήν των προαίρεσιν, ὡς συνετοὶ καὶ φρόνιμοι διέγνωσαν τὸν Ποιητὴν τῆς κτίσεως ἀπὸ τὰ πάνσοφα αὐτοῦ καὶ θαυμάσια δημιουργήματα, καθὼς ὁ μέγας Ἀβραὰμ καὶ ἕτεροι πλεῖστοι, οἵτινες εὐηρέστησαν αὐτόν. Ἐξόχως ὅμως εὐηρέστησε τὸν Θεὸν ὁ μέγας οὗτος Γρηγόριος, ὁ σήμερον παρ’ ἡμῶν εὐφημούμενος, τὸ τῆς Νεοκαισαρείας [1] μέγιστον θαῦμα, ὁ ὄντως δοῦλος γνήσιος τοῦ Δεσπότου καὶ τῆς θαυματουργίας ἐπώνυμος, ὅστις, ἐπειδὴ ἦτο καλῆς προαιρέσεως, ἐφύλαττε πάσας τὰς ἀρετάς. Διὰ τοῦτο ὁ ἐλεήμων Θεὸς τὸν ἐφώτισεν ἀοράτως καὶ πρὸς τὴν ἀληθῆ πίστιν ἐχειραγώγησεν. Οὗτος ὁ θαυμάσιος, ὅταν ἦτο νέος, διέτριβε μὲ τοὺς ἄλλους παῖδας εἰς τὸ σχολεῖον, ὡς φιλομαθὴς καὶ φρόνιμος, πλὴν δὲν εἶχε τὸν πόθον του, ὡς οἱ ἄλλοι νέοι, εἰς παίγνια καὶ ἄλλα μάταια πράγματα, ἀλλὰ μόνον εἰς τὴν ἀρετὴν ἦτο ὁ νοῦς του ὅλος διὰ νὰ μάθῃ τὴν τῶν πραγμάτων ἐπιστήμην καὶ μὴ ἔχων νόμον ἐκ φύσεως, τὰ τοῦ νόμου ἐφύλαττε, σωφροσύνην, λέγω, ἐγκράτειαν, ταπείνωσιν καὶ τὰ αὐτῶν συνακόλουθα.

Ἀφοῦ ἐτελεύτησαν οἱ γονεῖς του, ἔμεινεν ἐλεύθερος ἀπὸ πᾶν ἐμπόδιον καὶ σπουδάζων ἐπιμελῶς τὴν ἔξω σοφίαν, ἐσοφίσθη μᾶλλον ἀπὸ τὴν ἄνωθεν καὶ ἐγνώρισεν ὡς ὁ Ἀβραάμ, ὅτι ἐὰν τὰ αἰσθητὰ καὶ ὁρώμενα πράγματα ἔχουσι τοσαύτην εὐαρμοστίαν καὶ σύνεσιν, πόσην θὰ ἔχουν ἐκεῖνα τὰ ἄφθαρτα καὶ ἀόρατα, καὶ ὡς πεπαιδευμένος εἰς πᾶσαν σοφίαν τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν Αἰγυπτίων ἠννόησε τὸ ἀσύμφωνον τῶν δογμάτων αὐτῶν· ὅθεν γίνεται μαθητὴς τοῦ Εὐαγγελίου καὶ πρὸ τοῦ νὰ ἀναγεννηθῇ μὲ τὸ ἅγιον Βάπτισμα διῆγε βίον ἐνάρετον καὶ πολιτείαν ἀμώμητον. Ἦτο δὲ τότε εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν τῆς Αἰγύπτου, εἰς τὴν ὁποίαν διέτριβον ὅσοι ἐποθοῦσαν νὰ μάθουν φιλοσοφίαν ἢ ἰατρικὴν ἢ ἄλλην ἐπιστήμην. Οἱ δὲ συμμαθηταὶ αὐτοῦ ἠρεθίζοντο καὶ ἐφθόνουν, βλέποντες εἰς ἕνα νέον τοσαύτην σωφροσύνην καὶ κοσμιότητα καὶ νὰ ὑπερβαίνῃ εἰς τὴν θαυμασίαν πολιτείαν τοὺς γέροντας. Λοιπὸν ἐπαρακίνησαν πόρνην τινὰ ὡραίαν, ὑποσχεθέντες νὰ τῆς δώσουν ποσότητά τινα ἀργυρίων, ἐὰν διαβάλῃ αὐτὸν ὅτι τὴν ἐμόλυνεν.