Μέρος Πρῶτον
Ο ΘΕΟΣ, ὅστις κατὰ φύσιν καὶ οὐσίαν εἶναι ἀκατάληπτος καὶ ἀθεώρητος, ἐν μέρει καταλαμβάνεται καὶ θεωρεῖται ἀπὸ τρεῖς ἐνεργείας, τὰς ὁποίας οἱ Θεολόγοι διὰ τοῦτο ὀνομάζουσιν ἐξωτερικάς, ἀπὸ τὴν δύναμιν, ἀπὸ τὴν σοφίαν, ἀπὸ τὴν ἀγαθότητα. Τῆς δυνάμεως εἶναι τὰ θαύματα, τῆς σοφίας τὰ μυστήρια, τῆς ἀγαθότητος τὰ χαρίσματα. Τώρα λέγω ἐγώ, ὅτι ἡ θεία Εὐχαριστία εἶναι τὸ μεγαλύτερον θαῦμα, τὸ ὁποῖον ἔκαμεν ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ· τὸ ὑψηλότερον Μυστήριον, ὅπου ἐφεῦρεν ἡ σοφία τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ τιμιώτερον χάρισμα, ὅπου μᾶς ἔδωκεν ἡ ἀγαθότης τοῦ Θεοῦ· ἄς ἔλθωμεν εἰς τὴν ἀπόδειξιν καὶ ἂς ἀρχίσωμεν ἀπὸ τὸ πρῶτον. Ἂν καὶ ὅλα τὰ θαύματα, καθ’ ὃ θαύματα, εἶναι ἴσα, διότι ὅλα ἐξίσου ὑπερβαίνουν τοὺς ὅρους τῆς φύσεως, μ’ ὅλον τοῦτο κάθε θαῦμα, ἀναλόγως πρὸς τοὺς ὅρους τῆς φύσεως, τοὺς ὁποίους ὑπερβαίνει, περισσοτέρους ἢ ὀλιγωτέρους, λέγεται μεγαλύτερον ἢ μικρότερον θαῦμα. Εἶναι δὲ οἱ ὅροι τῆς φύσεως, ἤτοι οἱ τρόποι τῆς ὑπάρξεως τῶν πραγμάτων τῶν φυσικῶν, δέκα, τοὺς ὁποίους δέκα κατηγορίας ὠνόμασεν ὁ Ἀριστοτέλης· ἤτοι οὐσία, ποσόν, ποιόν, πρός τι, ἐνεργεῖν, πάσχειν, ποῦ, πότε, κεῖσθαι, ἔχειν.
Τώρα ἀνάμεσα εἰς ὅλα τὰ θαύματα τῆς δυνάμεως τοῦ Θεοῦ, τοῦτο μόνον τὸ θαῦμα τῆς θείας Εὐχαριστίας ὑπερβαίνει ὅλους τοὺς ὅρους τῆς φύσεως καὶ εἶναι θαῦμα κατὰ πάσας τὰς κατηγορίας. Θαῦμα κατὰ τὴν οὐσίαν· πρὸ τοῦ ἁγιασμοῦ, οὐσία ἄρτου καὶ οὐσία οἴνου τὰ προκείμενα· μετὰ δὲ τὸν ἁγιασμὸν ὁ ἄρτος καὶ ὁ οἶνος οὐσία Σώματος καὶ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Τελεία δηλαδὴ μεταβολὴ οὐσίας εἰς οὐσίαν ἢ μᾶλλον εἰπεῖν μετουσίωσις. Θαῦμα κατὰ τὸ ποσόν τὸ ἁγιώτατον ἐκεῖνο Σῶμα ἔχει ἐσωτερικὴν ἔκτασιν τῶν ἰδίων μελῶν, ἀλλὰ δὲν ἔχει ἔκτασιν ἐξωτερικὴν πρὸς τὸν τόπον ὅπερ θέλει νὰ εἴπῃ: ἔχει ὅλα τὰ μέλη, κεφαλήν, χεῖρας καὶ πόδας ἐκτεταμένα κατὰ τάξιν, ἀσύγχυτα καὶ ἀδιαπέραντα, ἀλλ’ ὄχι ἀπὸ τόπον διωρισμένα· ἔχει ὅλα τοῦ ὀργανικοῦ σώματος ἀληθῶς, ἀλλ’ ὅλα θεοπρεπῶς· δὲν περιγράφεται εἰς τόπον, ἀλλὰ εἰς τόπον ὁρίζεται. Ὅθεν ὅλον τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ εἰς ὅλον τὸν ἅγιον Ἄρτον καὶ ὅλον τὸ Σῶμα εἰς κάθε μερίδα τοῦ ἁγίου Ἄρτου· καθὼς ὅλος ὁ ἥλιος φαίνεται εἰς ὅλον τὸν καθρέπτην· καὶ ἂν ὁ καθρέπτης κοπῇ εἰς πολλὰ τεμάχια, πάλιν εἰς ἕκαστον ἀπὸ τὰ πολλὰ ἐκεῖνα τεμάχια φαίνεται ὅλος ὁ ἥλιος.