ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ, ὁ Θεοφόρος Πατὴρ ἡμῶν, κατήγετο ἀπὸ τὰ μέρη τῆς Βιθυνίας· οἱ γονεῖς του ἦσαν εὐσεβεῖς καὶ περιφανεῖς, εὐγενεῖς μὲν κατὰ τὸ γένος, εὐγενέστεροι δὲ κατὰ την γνώμην καὶ τὴν ἀρετήν. Ἀνατραφεὶς δὲ οὗτος ἀπὸ τοιούτους γονεῖς, δὲν ἐπρόσεχεν εἰς τὰ παιγνίδια τῶν παιδίων, εἰς τὰ ὁποῖα χαίρεται ἡ νεότης, ἀλλ’ εἶχεν ὡς ἀπασχόλησίν του διαρκῆ τοὺς θείους λόγους τῶν Γραφῶν. Ὅμως δὲν ἐστάθη ἕως ἐδῶ, ἀλλὰ ἠθέλησε νὰ μάθῃ καὶ τὰ Ἑλληνικὰ μαθήματα καὶ νὰ προτιμήσῃ ἐκ τούτων ὅ,τι εὕρῃ καθαρὸν ἀπὸ κακίαν. Ὅθεν, μὲ τὴν φυσικὴν ὀξύτητα τοῦ νοός του καὶ μὲ τὴν μελέτην καὶ ἄσκησιν, εἰς ὀλίγον καιρὸν ἔμαθεν ὅλα τὰ καλὰ καὶ ὠφέλιμα μαθήματα, διὰ νὰ ἠμπορῇ μὲ αὐτὰ νὰ μὴ συλλαμβάνεται ἀπὸ τὰς παγίδας καὶ τὰ σοφίσματα τῶν ἐναντίων εἰς τὴν Ὀρθοδοξίαν, ἀντιθέτως δὲ νὰ δύναται νὰ πολεμῇ αὐτοὺς ἀπὸ μακρὰν μὲ τὰ πτερὰ τῶν λόγων του ἢ νὰ τοὺς κτυπᾷ μὲ τὰ ἄρματα τῆς ἐλλογίμου γλώσσης του, ὅταν ἤθελε τύχει νὰ συνομιλοῦν.
Ἐπειδὴ λοιπὸν ὠφελήθη ἀρκετὰ ἀπὸ τὰ ἐξωτερικὰ μαθήματα, ταχέως ἦλθεν εἰς αἴσθησιν ἑαυτοῦ καὶ μὲ τὸ μέσον τοῦ ἑαυτοῦ του, ἦλθε καὶ εἰς αἴσθησιν τοῦ Θεοῦ. Διὰ τοῦτο ἐζήτει νὰ εὕρῃ διδασκάλους καὶ ὁδηγοὺς εἰς τοὺς ἀγῶνας τῆς ἀρετῆς· διότι ἐγνώριζεν, ὅτι τὸ νὰ ζῇ κανεὶς μόνος, χωρὶς νὰ ἔχῃ ἄλλα παραδείγματα, εἶναι ἐπικίνδυνον καὶ περικλείει πολλὰς παγίδας καὶ ἐπιβουλὰς τοῦ ἐχθροῦ· τὸ νὰ ζῇ δέ τις μὲ πολλοὺς καὶ ἐμπείρους εἰς τὴν ἀρετὴν καὶ τὸ νὰ ἀτενίζῃ πρὸς αὐτούς, ὡς πρὸς παράδειγμα, παρακινεῖ πολὺ εἰς τοὺς ἀγῶνας τῆς ἀρετῆς καὶ ἀνάπτων ἐντός του τὸ πῦρ τοῦ ζήλου, αὐξάνει τὴν προθυμίαν καὶ οὕτω ἀναβαίνει πάντοτε ἀπὸ τὰ μικρὰ εἰς τὰ μεγαλύτερα καὶ τελειότερα. Διὰ τοῦτο μετέβη εἰς ἓν ἀπὸ τὰ καλλίτερα τοῦ τότε καιροῦ Μοναστήρια καὶ ἐνδυθεὶς τὸ Σχῆμα τῶν Μοναχῶν ἐπεδόθη καθ’ ὁλοκληρίαν εἰς τοὺς πνευματικοὺς ἀγῶνας. Μανθάνει τὸν κρυφὸν καὶ ἀόρατον πόλεμον τοῦ διαβόλου καὶ διὰ τίνος τρόπου νὰ μὴ κτυπᾶται ἀπὸ αὐτόν, ἀλλὰ αὐτὸς μόνον νὰ τὸν κτυπᾷ καὶ νὰ μὴ πληγώνεται ἀλλὰ νὰ πληγώνῃ. Μανθάνει τὰς προσβολὰς τῶν πονηρῶν λογισμῶν, οἵτινες ἀνὰ πᾶσαν στιγμὴν πολεμοῦν τὸ ταλαίπωρον γένος τῶν ἀνθρώπων καὶ ὅτι ἐκεῖ διδάσκονται ποία εἶναι ἡ εἰρήνη τοῦ νοὸς καὶ ἡ φύλαξις τῶν λογισμῶν καὶ ποῖοι ἀπὸ τοὺς λογισμοὺς εἶναι ἰδικοί μας καὶ ποῖοι τοῦ ἐχθροῦ· ποῖοι εἶναι ἐκεῖνοι ὅπου ἐνοχλοῦν καὶ ταράττουν τὴν ἀκινησίαν καὶ σταθερότητα τῶν λογισμῶν καὶ μὲ ποίους λογισμοὺς πρέπει νὰ πολεμῇ καθ’ ἑκάστην καὶ ποίους πρέπει νὰ καταφρονῇ μὲ σοβαρότητα καὶ εἰς ποίους λογισμοὺς πρέπει νὰ φέρεται μὲ ὑψηλὸν φρόνημα καὶ ποίους πρέπει νὰ ἀπατᾷ μὲ ὕπουλον καὶ ψευδῆ φιλίαν.