Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ὁ Ὅσιος Πατὴρ ἡμῶν καὶ Ὁμολογητὴς ΘΕΟΦΑΝΗΣ ὁ Γραπτὸς ὁ Ἐπίσκοπος Νικαίας ὁ ποιητὴς πολλῶν Κανόνων καὶ ἀδελφὸς τοῦ Ἁγίου ΘΕΟΔΩΡΟΥ τοῦ Γραπτοῦ, ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται.

«Ἀφοῦ μᾶς ἀνέγνωσαν τοὺς στίχους, προσέταξεν ὁ βασιλεὺς νὰ μᾶς βάλουν εἰς τὸ πραιτώριον καὶ λαβόντες ἡμᾶς ἐξέβαλον ἀπὸ τὸ παλάτιον, καὶ εἰς ὀλίγον διάστημα πάλιν μᾶς ἐπέστρεψαν εἰς τὸν βασιλέα, καὶ μᾶς λέγει· «Σεῖς θέλετε νὰ καυχᾶσθε, ὅταν ὑπάγετε εἰς τὸν τόπον σας, ὅτι μὲ περιεπαίξατε, διὰ τοῦτο πρέπει νὰ σᾶς ἐμπαίξω καὶ ἐγὼ πρότερον». Ταῦτα λέγων αὐτός, μᾶς ἐξέδυσαν, καὶ ἔδειραν πρῶτον ἐμὲ εἰς τὴν ράχιν καὶ εἰς τὸ στῆθος ἀνηλεῶς, διότι ὁ τύραννος τοὺς ὥρκιζε νὰ μὲ τύπτωσι δυνατὰ καὶ ἄσπλαγχνα· ἐγὼ δὲ ὥραν πολλὴν μαστιγούμενος, ἐφώναζα λέγων· «Δὲν ἐπταίσαμεν εἰς τὴν βασιλείαν σου»· καὶ πάλιν· «Κύριε ἐλέησον», καὶ πάλιν· «Κύριε ἐλέησον, καὶ Ἁγία Θεοτόκε, βοήθησον». Ἔπειτα ἔδερναν καὶ τὸν ἀδελφόν μου Θεοφάνην, ὅστις ὁμοίως προσηύχετο ἐπικαλούμενος τὴν θείαν βοήθειαν. Ἀφοῦ λοιπὸν μᾶς ἔδειραν ὅσον ἤθελον, μᾶς ἔβαλον τὸ ἑσπέρας εἰς τὸ πραιτώριον· καὶ μετὰ ἡμέρας τέσσαρας ἔφεραν ἡμᾶς εἰς τὸν ἔπαρχον, ὅστις ἠπείλει νὰ μᾶς δώσῃ φρικτὰ κολαστήρια, ἔπειτα νὰ χαράξῃ τοὺς δώδεκα (12) στίχους εἰς τὰς ὄψεις μας καὶ νὰ μᾶς παραδώσῃ εἰς τοὺς Σαρακηνοὺς κατὰ τὸ βασιλικὸν πρόσταγμα. Ἡμεῖς δὲ τοῦ ἀποκρινόμεθα ὅτι εἴμεθα ἕτοιμοι νὰ ὑπομείνωμεν μυρίους θανάτους κάλλιον, παρὰ νὰ συγκοινωνήσωμεν μετ’ αὐτῶν εἰς τὴν αἵρεσιν, κἄν τοὺς ὀφθαλμοὺς μᾶς ἐξορύτωσι, κἂν εἰς τὸ πῦρ μᾶς καύσουν, κἂν εἰς ἄλλην δεινοτέραν μᾶς παραδώσωσι βάσανον».

«Τότε λοιπὸν ἰδόντες τὸ ἀμετάθετον τῆς γνώμης ἡμῶν μᾶς ἐσφράγισαν μὲ τὸ πεπυρωμέτον μέταλλον, εἰς τὸ ὁποῖον ἦσαν τυπωμένοι οἱ ἄνωθεν ἴαμβοι, καὶ ἐλάβομεν ὀδύνην ἀνείκαστον ἀπὸ τὸ δεινὸν ἐκεῖνο μηχάνημα, διότι εἴμεθα πρησμένοι καὶ πονεμένοι ἀπὸ τοὺς προηγουμένους δαρμοὺς καὶ τὰς μάστιγας. Μᾶς ἐβασάνιζον δὲ ἕως οὗ ἐνύκτωσε καὶ ἔπαυσαν· τότε δὲ εἴπομεν πρὸς τὸν ἔπαρχον· «Γίνωσκε βέβαια, ὅτι ὅταν ὑπάγωμεν εἰς τὸν Παράδεισον καὶ μᾶς ἴδωσι τὰ Χερουβίμ, θέλουν εὐλαβηθῆ τὰς ὄψεις μας, καὶ θὰ μᾶς κάμουν τόπον νὰ εἰσέλθωμεν εὐφραινόμενοι, ἐπειδὴ ἄλλος τις ποτὲ δὲν ἠξιώθη ὡς ἡμεῖς νὰ χαράξουν διὰ τὸ Δεσπότην Χριστὸν τὴν ὄψιν του». Ἡμεῖς μὲν ἐδηλώσαμεν μόνον τὰ ἀναγκαιότερα, τὰ δὲ λοιπά, ὅσα συνέβησαν, ἄλλοι ἂς τὰ διηγοῦνται σαφέστερα, ἐπειδὴ δὲν μᾶς ἐπόμπευσαν εἰς τόπον ἀπόκρυφον, ἀλλὰ φανερὰ εἰς τὸ θέατρον, καὶ μᾶς ἔβλεπον ἅπαντες, οἱ ὁποῖοι ἂς μαρτυρήσουν τὰ ἐπίλοιπα».


Ὑποσημειώσεις

[1] Λέων Εʹ ὁ Ἀρμένιος· αὐτοκράτωρ τοῦ Βυζαντίου 813-820.

[2] Ἐκ τοῦ Συναξαρίου τοῦ Ὁσίου Μιχαὴλ τοῦ Συγκέλλου (περὶ οὗ βλέπε ἐν τῇ ὑποσημειώσει τῆς σελ. 243), πληροφορούμεθα ὅτι ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων ὁμοῦ μετὰ τῶν Ἁγίων Θεοδώρου καὶ Θεοφάνους ἀπέστειλε καὶ τὸν Ὅσιον Μιχαὴλ πρῶτον εἰς τὴν Ρώμην καὶ εἶτα εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἵνα ἀγωνισθῶσιν ὑπὲρ τῆς ἀναστηλώσεως τῶν ἁγίων Εἰκόνων καὶ ἐλέγξωσι τοὺς εἰκονομάχους, ὅπερ καὶ ἐγένετο. Ἐξωρίσθη δὲ καὶ ὁ θεῖος Μιχαὴλ εἰς Πλουσιάδα.

[3] Πατριάρχαι Κωνσταντινουπόλεως κατ’ ἐκείνην τὴν ἐποχήν, εἰκονομάχοι, ἦσαν οἱ ἑξῆς: αʹ) Θεόδοτος ὁ Μελισσηνὸς 815-821, βʹ) Ἀντώνιος Αʹ ὁ Βυρσοδέψης 821-832, γʹ) Ἰωάννης Ζʹ ὁ καὶ Ἰαννῆς καὶ Μάγος καλούμενος 832-842.

[4] Στόμα τοῦ Πόντου ὀνομάζεται ἐδῶ τὸ πρὸς τὴν Μαύρην θάλασσαν στόμιον τοῦ Βοσπόρου.

[5] Μιχαὴλ Βʹ ὁ Τραυλός· αὐτοκράτωρ τοῦ Βυζαντίου 820-829.

[6] Θεόφιλος· αὐτοκράτωρ τοῦ Βυζαντίου 829-842.

[7] Ἀφουσία· μικρὰ νῆσος τῆς Προποντίδος, καλουμένη σήμερον ὑπὸ τῶν Τούρκων Ἀραμπλάρ.

[8] Ἀμάσεια· ἀρχαία πόλις τῆς Καππαδοκίας τοῦ Πόντου κειμένη ἐπὶ τοῦ Ἴριος ποταμοῦ (Γεσὶλ Ἰρμάκ). Ἡ Μητρόπολις Ἀμασείας ἐπὶ Τουρκοκρατίας καὶ μέχρι τῆς Μικρασιατικῆς καταστροφῆς ἦτο ἡ μεγαλυτέρα εἰς ἔκτασιν Μητρόπολις τοῦ Οἰκουμενικοῦ θρόνου, ἔχουσα τὴν ἕδραν της ἐν Ἀμισῷ. Ἡ Ἀμάσεια συγκαταλέγει μεταξὺ τῶν πρώτων πόλεων, αἵτινες ἐδέχθησαν τὸν Χριστιανισμὸν διὰ τοῦ ἐν αὐτῇ κηρύγματος τῶν Ἀποστόλων Ἀνδρέου καὶ Πέτρου. Ἐν αὐτῇ ἐμαρτύρησεν ὁ κατὰ τὴν ιϛʹ (16ην) Ἰουλίου ἑορταζόμενος Ἅγιος Ἱερομάρτυς Βασιλεὺς Ἐπίσκοπος Ἀμασείας. Βλέπε περὶ τούτου εἰς Τόμον Ζʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».

[9] Ὁ Ἅγιος οὗτος Θεοφάνης, εὑρισκόμενος ἐξόριστος εἰς Θεσσαλονίκην, ἐμελούργησε τὰ Τροπάρια τῶν αἴνων τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, ὧν πρῶτον εἶναι τὸ «Δεῦρο Μάρτυς Χριστοῦ πρὸς ἡμᾶς σοῦ δεομένους συμπαθοῦς ἐπισκέψεως· καὶ ρῦσαι κεκακωμένους τυραννικαῖς ἀπειλαῖς, καὶ δεινῇ μανίᾳ τῆς αἱρέσεως», τῆς εἰκονομαχίας δηλαδή. Ὁ αὐτὸς Θεοφάνης ἐμελούργησε καὶ τὸν ἐν τῷ Μηναίῳ πρῶτον Κανόνα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, τὸν ὁποῖον ψάλλομεν εἰς τὸν Ὄρθρον. Ἄλλοι λέγουσιν ὅτι τὰ Τροπάρια συνέγραψεν ὁ Ὅσιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης, ὅτε εἶχε καὶ αὐτὸς ἐξορισθῆ εἰς Θεσσαλονίκην. Ὅμως τοῦτο δὲν φαίνεται ὀρθόν, διότι ὁ Ὅσιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης ἐξωρίσθη εἰς Θεσσαλονίκην δι’ ἄλλην αἰτίαν. Βλέπε καὶ σχετικὴν ἐν τῷ Συναξαρίῳ τοῦ Ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου ὑποσημείωσιν εἰς τὴν ιαʹ (11ην) Νοεμβρίου, ἐν τόμῳ ΙΑʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Ἐπίσης οὐχὶ ὀρθῶς γράφεται ἐν τῷ δευτέρῳ τόμῳ τῆς «Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας» τοῦ Μελετίου, ὅτι ἄλλος εἶναι Θεοφάνης ὁ Γραπτός, καὶ ἄλλος Θεοφάνης ὁ Νικαίας, διότι εἶναι εἷς καὶ ὁ αὐτός.