Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ὁ Ὅσιος Πατὴρ ἡμῶν καὶ Ὁμολογητὴς ΘΕΟΦΑΝΗΣ ὁ Γραπτὸς ὁ Ἐπίσκοπος Νικαίας ὁ ποιητὴς πολλῶν Κανόνων καὶ ἀδελφὸς τοῦ Ἁγίου ΘΕΟΔΩΡΟΥ τοῦ Γραπτοῦ, ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται.

Οἱ δὲ ἔλεγον, ὅτι δὲν ἐγνώριζον, εἰμὴ μόνον ὅτι τοὺς προσέταξεν ὁ βασιλεὺς νὰ μᾶς ὑπάγουν εἰς τὸ Βυζάντιον τάχιστα· εἰς τὸ ὁποῖον ἐφθάσαμεν εἰς τὰς ὀκτὼ τοῦ Ἰουλίου, καὶ μᾶς ἐφυλάκισαν εἰς τὸ πραιτώριον. Μετὰ ἓξ ἡμέρας μᾶς ἐξέβαλεν ὁ ἔπαρχος καὶ μᾶς ὡδήγησεν εἰς τὸν βασιλέα, ὅστις ἦτο πολλὰ θυμωμένος, πρὶν δὲ νὰ ἐρωτήσῃ ἡμᾶς τίποτε, προσέταξε νὰ μᾶς δείρουν εἰς τὰς ὄψεις, καὶ οὕτως ἐκτύπησαν εἰς τὸ πρόσωπόν μας τόσα ραπίσματα, ὥστε ἔπεσα εἰς τὸ ὑποπόδιον τοῦ βασιλέως, μὴ δυνάμενος νὰ ἵσταμαι ὄρθιος. Τότε μᾶς ἠρώτησεν ὁ βασιλεὺς λέγων· «Διατὶ ἤλθετε πρὸς ἡμᾶς, ἀναιδέστατοι;». Ταῦτα λέγων μᾶς παρετήρει μὲ βλέμμα ἄγριον, ἔχων δὲ καὶ εἰς τὰς χεῖρας χαρτίον, λέγει πρὸς τὸν ἔπαρχον· «Λάβε αὐτοὺς καὶ χάρατε εἰς τὰ πρόσωπά των τοὺς στίχους τούτους, ἔπειτα παράδωσε αὐτοὺς εἰς δύο Σαρακηνούς, νὰ τοὺς ὑπάγουν εἰς τὴν χώραν των», ταῦτα δὲ εἰπὼν ἐνεχείρισε καὶ τὸ χαρτίον εἰς τὸν ἔπαρχον. Ἦτο δὲ ἐκεῖ πλησίον ἐκεῖνος ὅστις συνέθεσε τοὺς στίχους, Χριστόδουλος καλούμενος, ὅστις προσετάγη καὶ τοὺς ἀνέγνωσε νὰ τοὺς ἀκούσωμεν, ἦσαν δὲ οἱ στίχοι οὗτοι ἰαμβικοί· ἔπειτα γινώσκων ὅτι εἴμεθα πεπαιδευμένοι εἰς τὰ ποιητικά, εἶπε πρὸς ἡμᾶς ὁ τύραννος· «Μὴ στενοχωρεῖσθε, ἐὰν δὲν εἶναι τόσον καλοὶ οἱ στίχοι οὗτοι». Ἕτερος δέ τις, διὰ νὰ φανῇ εὐγνώμων πρὸς αὐτόν, ἀπεκρίθη· «Δὲν εἶναι ἄξιοι διὰ στίχους καλλιτέρους, δέσποτα». Εἶναι δὲ οἱ στίχοι, τοὺς ὁποίους ἐχάραξαν εἰς τὰ μέτωπά μας, οἱ ἑξῆς:

«Πάντων ποθούντων προστρέχειν πρὸς τὴν πόλιν
Ὅτου πάναγνοι τοῦ Θεοῦ Λόγου πόδες
Ἔστησαν εἰς σύστασιν τῆς οἰκουμένης,
Ὤφθησαν οὗτοι τῷ σεβασμίῳ τόπῳ
Σκεύη πονηρὰ δεισιδαίμονος πλάνης,
Ἐκεῖσε πολλὰ λοιπὸν ἐξ ἀπιστίας
Πράξαντες δεινὰ αἰσχρὰ δυσσεβοφρόνως,
Ἐκεῖθεν ἠλάθησαν ὡς ἀποστάται
Πρὸς τὴν πόλιν δὲ τοῦ κράτους πεφευγότες
Οὐκ ἐξαφῆκαν τὰς ἀθέσμους μωρίας.
Ὅθεν γραφέντες ὡς κακοῦργοι τὴν θέαν
Κατακρίνονται καὶ διώκονται πάλιν».


Ὑποσημειώσεις

[1] Λέων Εʹ ὁ Ἀρμένιος· αὐτοκράτωρ τοῦ Βυζαντίου 813-820.

[2] Ἐκ τοῦ Συναξαρίου τοῦ Ὁσίου Μιχαὴλ τοῦ Συγκέλλου (περὶ οὗ βλέπε ἐν τῇ ὑποσημειώσει τῆς σελ. 243), πληροφορούμεθα ὅτι ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων ὁμοῦ μετὰ τῶν Ἁγίων Θεοδώρου καὶ Θεοφάνους ἀπέστειλε καὶ τὸν Ὅσιον Μιχαὴλ πρῶτον εἰς τὴν Ρώμην καὶ εἶτα εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἵνα ἀγωνισθῶσιν ὑπὲρ τῆς ἀναστηλώσεως τῶν ἁγίων Εἰκόνων καὶ ἐλέγξωσι τοὺς εἰκονομάχους, ὅπερ καὶ ἐγένετο. Ἐξωρίσθη δὲ καὶ ὁ θεῖος Μιχαὴλ εἰς Πλουσιάδα.

[3] Πατριάρχαι Κωνσταντινουπόλεως κατ’ ἐκείνην τὴν ἐποχήν, εἰκονομάχοι, ἦσαν οἱ ἑξῆς: αʹ) Θεόδοτος ὁ Μελισσηνὸς 815-821, βʹ) Ἀντώνιος Αʹ ὁ Βυρσοδέψης 821-832, γʹ) Ἰωάννης Ζʹ ὁ καὶ Ἰαννῆς καὶ Μάγος καλούμενος 832-842.

[4] Στόμα τοῦ Πόντου ὀνομάζεται ἐδῶ τὸ πρὸς τὴν Μαύρην θάλασσαν στόμιον τοῦ Βοσπόρου.

[5] Μιχαὴλ Βʹ ὁ Τραυλός· αὐτοκράτωρ τοῦ Βυζαντίου 820-829.

[6] Θεόφιλος· αὐτοκράτωρ τοῦ Βυζαντίου 829-842.

[7] Ἀφουσία· μικρὰ νῆσος τῆς Προποντίδος, καλουμένη σήμερον ὑπὸ τῶν Τούρκων Ἀραμπλάρ.

[8] Ἀμάσεια· ἀρχαία πόλις τῆς Καππαδοκίας τοῦ Πόντου κειμένη ἐπὶ τοῦ Ἴριος ποταμοῦ (Γεσὶλ Ἰρμάκ). Ἡ Μητρόπολις Ἀμασείας ἐπὶ Τουρκοκρατίας καὶ μέχρι τῆς Μικρασιατικῆς καταστροφῆς ἦτο ἡ μεγαλυτέρα εἰς ἔκτασιν Μητρόπολις τοῦ Οἰκουμενικοῦ θρόνου, ἔχουσα τὴν ἕδραν της ἐν Ἀμισῷ. Ἡ Ἀμάσεια συγκαταλέγει μεταξὺ τῶν πρώτων πόλεων, αἵτινες ἐδέχθησαν τὸν Χριστιανισμὸν διὰ τοῦ ἐν αὐτῇ κηρύγματος τῶν Ἀποστόλων Ἀνδρέου καὶ Πέτρου. Ἐν αὐτῇ ἐμαρτύρησεν ὁ κατὰ τὴν ιϛʹ (16ην) Ἰουλίου ἑορταζόμενος Ἅγιος Ἱερομάρτυς Βασιλεὺς Ἐπίσκοπος Ἀμασείας. Βλέπε περὶ τούτου εἰς Τόμον Ζʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».

[9] Ὁ Ἅγιος οὗτος Θεοφάνης, εὑρισκόμενος ἐξόριστος εἰς Θεσσαλονίκην, ἐμελούργησε τὰ Τροπάρια τῶν αἴνων τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, ὧν πρῶτον εἶναι τὸ «Δεῦρο Μάρτυς Χριστοῦ πρὸς ἡμᾶς σοῦ δεομένους συμπαθοῦς ἐπισκέψεως· καὶ ρῦσαι κεκακωμένους τυραννικαῖς ἀπειλαῖς, καὶ δεινῇ μανίᾳ τῆς αἱρέσεως», τῆς εἰκονομαχίας δηλαδή. Ὁ αὐτὸς Θεοφάνης ἐμελούργησε καὶ τὸν ἐν τῷ Μηναίῳ πρῶτον Κανόνα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, τὸν ὁποῖον ψάλλομεν εἰς τὸν Ὄρθρον. Ἄλλοι λέγουσιν ὅτι τὰ Τροπάρια συνέγραψεν ὁ Ὅσιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης, ὅτε εἶχε καὶ αὐτὸς ἐξορισθῆ εἰς Θεσσαλονίκην. Ὅμως τοῦτο δὲν φαίνεται ὀρθόν, διότι ὁ Ὅσιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης ἐξωρίσθη εἰς Θεσσαλονίκην δι’ ἄλλην αἰτίαν. Βλέπε καὶ σχετικὴν ἐν τῷ Συναξαρίῳ τοῦ Ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου ὑποσημείωσιν εἰς τὴν ιαʹ (11ην) Νοεμβρίου, ἐν τόμῳ ΙΑʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Ἐπίσης οὐχὶ ὀρθῶς γράφεται ἐν τῷ δευτέρῳ τόμῳ τῆς «Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας» τοῦ Μελετίου, ὅτι ἄλλος εἶναι Θεοφάνης ὁ Γραπτός, καὶ ἄλλος Θεοφάνης ὁ Νικαίας, διότι εἶναι εἷς καὶ ὁ αὐτός.