Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ὁ Ὅσιος Πατὴρ ἡμῶν καὶ Ὁμολογητὴς ΘΕΟΦΑΝΗΣ ὁ Γραπτὸς ὁ Ἐπίσκοπος Νικαίας ὁ ποιητὴς πολλῶν Κανόνων καὶ ἀδελφὸς τοῦ Ἁγίου ΘΕΟΔΩΡΟΥ τοῦ Γραπτοῦ, ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται.

Καὶ πρῶτον μὲν ἐπῆγεν εἰς τὸν ἀνίερον Πατριάρχην τῆς Κωνσταντινουπόλεως [3] καὶ τὸν ἤλεγξεν ὡς ληστρικῶς καὶ ὄχι νομίμως τὴν ἐξουσίαν ἁρπάσαντα· ἔπειτα ἔδραμε καὶ πρὸς αὐτὸν τὸν βασιλέα, καὶ τὸν παρεκίνησε πατρικῶς μὲ ἀγάπην καὶ μὲ ἀποδείξεις ἐκ τῆς Γραφῆς νὰ παύσῃ ἀπὸ τοιαύτην δεινὴν ψυχοβλαβεστάτην αἵρεσιν, διὰ νὰ τὸν συγχωρήσῃ ὁ Κύριος, πρὶν θυμωθῇ περισσότερον καὶ τὸν παιδεύσῃ χειρότερα.

Ἀκούσας ταῦτα, ὁ βασιλεὺς ἐθαύμασε τὴν παρρησίαν τῶν Ἁγίων, τὴν σοφίαν, τὴν κοσμιότητα καὶ τὴν ἐκ ψυχῆς τοῦ προσώπου φαιδρότητα. Ἔπειτα τοὺς ἠρώτησε πόθεν ἦσαν καὶ διατὶ ἐτόλμησαν νὰ τὸν ἐλέγξωσι παρρησίᾳ μὲ τοσαύτην αὐθάδειαν. Οἱ δὲ Ἅγιοι ἔδωκαν πρὸς αὐτὸν τὴν ἀπόκρισιν, ὅτι ἦσαν Ἱεροσολυμῖται, καὶ μὴ ὑποφέροντες νὰ βλέπωσι τὸν Θεὸν καὶ Βασιλέα τῆς κτίσεως ὑβριζόμενον, ἦλθον νὰ τοῦ φανερώσουν τὴν ἀλήθειαν. Διελέχθησαν ὅθεν πολλὴν ὥραν καὶ διέλυσαν ὅλα τὰ προβλήματα τοῦ βασιλέως καὶ τὸν ἐνίκησαν μὲ τὴν θείαν δύναμιν. Ὅθεν ὁ βασιλεύς, θαυμάζων τὴν σοφίαν των, προσεπάθησε πολὺ μὲ κολακείας νὰ τοὺς σύρῃ εἰς τὴν μιαρὰν αὐτοῦ αἵρεσιν· ἀλλ’ οἱ ἀνδρεῖοι καὶ ἀήττητοι ἀγωνισταὶ ἤλεγχον αὐτὸν ἀφόβως λέγοντες· «Δὲν ἐνθυμεῖσαι, βασιλεῦ, τὰς συνθήκας καὶ τὰς ὁμολογίας σου πρὸς τὸν οὐράνιον Βασιλέα, εἰς τὸν ὁποῖον ὑπεσχέθης, ὅταν σοῦ ἔβαλαν εἰς τὴν κεφαλὴν αὐτὸ τὸ βασιλικὸν διάδημα, ἀλλὰ πολεμεῖς ἐκεῖνον ὅστις σὲ ἐδόξασε; Φυλάττου καὶ ἀπόδος τὴν εὐπρέπειαν τῆς Ἐκκλησίας, εἰ δὲ ταχέως θέλεις πέσει εἰς τὰς χεῖρας τοῦ δικαίου Κριτοῦ, νὰ δώσῃς δίκην τῆς ἀνομίας σου». Ταῦτα ἀκούσας ὁ ἀλιτήριος ἐθυμώθη καὶ προσέταξε νὰ δείρωσι καὶ τοὺς δύο Ἁγίους ἀσπλάγχνως.

Τούτου γενομένου, ὑπέμειναν τὰς πληγὰς οἱ ἀήττητοι μὲ καρτερίαν θαυμάσιον· καὶ ὄχι μόνον τότε, ἀλλὰ καὶ ἄλλας φορὰς τους ἐπαίδευσεν ὁ ἀπαίδευτος τύραννος μὲ δεινὰ κολαστήρια. Βλέπων δὲ ὅτι δὲν ἠδύνατο νὰ τοὺς διασείσῃ ποσῶς ἀπὸ τὴν εὐσέβειαν, τοὺς ἐξώρισεν εἰς τὸ στόμα τοῦ Πόντου [4] μὲ φοβερὸν πρόσταγμα, νὰ μὴ τολμήσῃ τις νὰ τοὺς δώσῃ βρῶσιν τινά, ἢ πόσιν, ἢ ἔνδυμα, διὰ νὰ ἀποθάνουν κακῶς διὰ τὴν τῶν ἀναγκαίων στέρησιν. Ὅμως ὁ δίκαιος Κριτὴς δὲν ὑπέμεινε πολὺν καιρὸν αὐτὸν τὸ ἀνελεήμονα καὶ ἄδικον δικαστήν, ἀλλὰ τὸν ἐφόνευσεν Μιχαὴλ ὁ Τραυλὸς [5] κατ’ αὐτὴν ταύτην τὴν κυρίαν ἡμέραν τῆς τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ Γεννήσεως, καὶ ὡς κακὸς (ὤ Θεοῦ κριμάτων!) κακῶς καὶ ἐλεεινῶς ἐτελεύτησεν ἐντὸς τοῦ ἁγίου ἐκείνου θυσιαστηρίου, τὸ ὁποῖον αὐτὸς ἠδίκησε καὶ ἐσύλησεν, ὑστερήσας αὐτὸ τῆς τῶν ἁγίων Εἰκόνων εὐπρεπείας καὶ ὡραιότητος.


Ὑποσημειώσεις

[1] Λέων Εʹ ὁ Ἀρμένιος· αὐτοκράτωρ τοῦ Βυζαντίου 813-820.

[2] Ἐκ τοῦ Συναξαρίου τοῦ Ὁσίου Μιχαὴλ τοῦ Συγκέλλου (περὶ οὗ βλέπε ἐν τῇ ὑποσημειώσει τῆς σελ. 243), πληροφορούμεθα ὅτι ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων ὁμοῦ μετὰ τῶν Ἁγίων Θεοδώρου καὶ Θεοφάνους ἀπέστειλε καὶ τὸν Ὅσιον Μιχαὴλ πρῶτον εἰς τὴν Ρώμην καὶ εἶτα εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἵνα ἀγωνισθῶσιν ὑπὲρ τῆς ἀναστηλώσεως τῶν ἁγίων Εἰκόνων καὶ ἐλέγξωσι τοὺς εἰκονομάχους, ὅπερ καὶ ἐγένετο. Ἐξωρίσθη δὲ καὶ ὁ θεῖος Μιχαὴλ εἰς Πλουσιάδα.

[3] Πατριάρχαι Κωνσταντινουπόλεως κατ’ ἐκείνην τὴν ἐποχήν, εἰκονομάχοι, ἦσαν οἱ ἑξῆς: αʹ) Θεόδοτος ὁ Μελισσηνὸς 815-821, βʹ) Ἀντώνιος Αʹ ὁ Βυρσοδέψης 821-832, γʹ) Ἰωάννης Ζʹ ὁ καὶ Ἰαννῆς καὶ Μάγος καλούμενος 832-842.

[4] Στόμα τοῦ Πόντου ὀνομάζεται ἐδῶ τὸ πρὸς τὴν Μαύρην θάλασσαν στόμιον τοῦ Βοσπόρου.

[5] Μιχαὴλ Βʹ ὁ Τραυλός· αὐτοκράτωρ τοῦ Βυζαντίου 820-829.

[6] Θεόφιλος· αὐτοκράτωρ τοῦ Βυζαντίου 829-842.

[7] Ἀφουσία· μικρὰ νῆσος τῆς Προποντίδος, καλουμένη σήμερον ὑπὸ τῶν Τούρκων Ἀραμπλάρ.

[8] Ἀμάσεια· ἀρχαία πόλις τῆς Καππαδοκίας τοῦ Πόντου κειμένη ἐπὶ τοῦ Ἴριος ποταμοῦ (Γεσὶλ Ἰρμάκ). Ἡ Μητρόπολις Ἀμασείας ἐπὶ Τουρκοκρατίας καὶ μέχρι τῆς Μικρασιατικῆς καταστροφῆς ἦτο ἡ μεγαλυτέρα εἰς ἔκτασιν Μητρόπολις τοῦ Οἰκουμενικοῦ θρόνου, ἔχουσα τὴν ἕδραν της ἐν Ἀμισῷ. Ἡ Ἀμάσεια συγκαταλέγει μεταξὺ τῶν πρώτων πόλεων, αἵτινες ἐδέχθησαν τὸν Χριστιανισμὸν διὰ τοῦ ἐν αὐτῇ κηρύγματος τῶν Ἀποστόλων Ἀνδρέου καὶ Πέτρου. Ἐν αὐτῇ ἐμαρτύρησεν ὁ κατὰ τὴν ιϛʹ (16ην) Ἰουλίου ἑορταζόμενος Ἅγιος Ἱερομάρτυς Βασιλεὺς Ἐπίσκοπος Ἀμασείας. Βλέπε περὶ τούτου εἰς Τόμον Ζʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».

[9] Ὁ Ἅγιος οὗτος Θεοφάνης, εὑρισκόμενος ἐξόριστος εἰς Θεσσαλονίκην, ἐμελούργησε τὰ Τροπάρια τῶν αἴνων τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, ὧν πρῶτον εἶναι τὸ «Δεῦρο Μάρτυς Χριστοῦ πρὸς ἡμᾶς σοῦ δεομένους συμπαθοῦς ἐπισκέψεως· καὶ ρῦσαι κεκακωμένους τυραννικαῖς ἀπειλαῖς, καὶ δεινῇ μανίᾳ τῆς αἱρέσεως», τῆς εἰκονομαχίας δηλαδή. Ὁ αὐτὸς Θεοφάνης ἐμελούργησε καὶ τὸν ἐν τῷ Μηναίῳ πρῶτον Κανόνα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, τὸν ὁποῖον ψάλλομεν εἰς τὸν Ὄρθρον. Ἄλλοι λέγουσιν ὅτι τὰ Τροπάρια συνέγραψεν ὁ Ὅσιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης, ὅτε εἶχε καὶ αὐτὸς ἐξορισθῆ εἰς Θεσσαλονίκην. Ὅμως τοῦτο δὲν φαίνεται ὀρθόν, διότι ὁ Ὅσιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης ἐξωρίσθη εἰς Θεσσαλονίκην δι’ ἄλλην αἰτίαν. Βλέπε καὶ σχετικὴν ἐν τῷ Συναξαρίῳ τοῦ Ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου ὑποσημείωσιν εἰς τὴν ιαʹ (11ην) Νοεμβρίου, ἐν τόμῳ ΙΑʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Ἐπίσης οὐχὶ ὀρθῶς γράφεται ἐν τῷ δευτέρῳ τόμῳ τῆς «Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας» τοῦ Μελετίου, ὅτι ἄλλος εἶναι Θεοφάνης ὁ Γραπτός, καὶ ἄλλος Θεοφάνης ὁ Νικαίας, διότι εἶναι εἷς καὶ ὁ αὐτός.