Ἑρμηνεία εἰς τὰς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων τὰς ἀναγινωσκομένας τῇ Κυριακῇ τῆς Πεντηκοστῆς. Τοῦ Νικηφόρου Θεοτόκη, ἐλαφρῶς διεσκευασμένη κατὰ τὴν φράσιν.

Ἐπλήρωσε δὲ ὁ ἦχος ὅλον τὸν οἶκον, ὡς πεπληρωμένην κολυμβήθραν αὐτὸν ποιῶν, ἵνα ἐκπληρωθῇ ἡ πρόρρησις τοῦ Σωτῆρος, ὅστις εἶπεν «Ὑμεῖς δὲ βαπτισθήσεσθε ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ οὐ μετὰ πολλὰς ταύτας ἡμέρας» (Πράξ. α’ 5). Συγχρόνως δὲ καὶ ἵνα προκαταγγείλῃ, ὅτι καθὼς τότε ἐπληρώθη θείας Χάριτος ὅλος ὁ οἶκος, εἰς τὸν ὁποῖον ἦσαν καθήμενοι οἱ Μαθηταί, οὕτω μετὰ ταῦτα ἔμελλε νὰ πληρωθῇ τῶν χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνεύμιατος ἡ οἰκουμένη ὅπου αἱ τῶν εὐσεβῶν Ἐκκλησίαι. Γλῶσσαι δὲ διαμεριζόμεναι ἐφάνησαν, τὸ πολύγλωσσον σημαίνουσαι χάρισμα, ὅπερ ἔλαβεν ἕκαστος τῶν Μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, ἵνα κηρύττῃ τοῦ Θεοῦ τὰ μεγαλεῖα. Βλέπε δὲ ὅτι ἡ πολυγλωττία καὶ ποινὴ ἐγένετο καὶ δῶρον· καὶ ὅτε μὲν ἐγένετο ποινή, ἐμέρισε τοὺς ἀνθρώπους εἰς πολλὰ ἔθνη καὶ πολλοὺς τόπους. Ὅτε δὲ ἐδόθη ὡς δῶρον, συνήγαγε πάντα τὰ ἔθνη εἰς ἓν ἔθνος, τὸ Χριστιανικόν, καὶ εἰς μίαν Ἐκκλησίαν, τὴν τοῦ Χριστοῦ. Καὶ διὰ μὲν τοῦ «Ὥσεὶ πυρὸς» ἐφανέρωσε τὴν δραστικὴν ἐνέργειαν καὶ τὴν λαμπρότητα τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος· διὰ δὲ τοῦ «Ἐκάθισεν ἐφ’ ἕνα ἕκαστον αὐτῶν», τὸ μόνιμον καὶ στερεὸν τοῦ χαρίσματος.

Σημείωσαι ἐνταῦθα τὴν ἀκριβολογίαν τοῦ συγγραφέως, μᾶλλον δὲ τοῦ Παναγίου Πνεύματος τοῦ δι’ αὐτοῦ λαλοῦντος. Δὲν εἶπεν, «ἦχος φερομένης πνοῆς βιαίας», ἀλλὰ «ἦχος ὥσπερ φερομένης πνοῆς βιαίας». Ὁμοίως δὲν εἶπε, γλῶσσαι πυρός, ἀλλὰ «γλῶσσαι ὡσεὶ πυρός», ἵνα μὴ νομίσῃς ὅτι τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον εἶναι πνοή, ἢ πῦρ, ἤ ἄλλο τι ὑλικόν, ἀλλὰ διὰ τῆς ὁμοιώσεως καταλάβῃς τὰ δι’ αὐτῆς δηλούμενα Μυστήρια. Παράβαλε δέ, ἐὰν θέλῃς, ταῦτα μετὰ τῶν ἐν τῷ Σινᾷ ὄρει γενομένων, ὅτε ὁ Θεὸς κατέβη ἐν αὐτῷ, ἵνα καταλάβῃς ὅτι ὁ αὐτὸς Θεὸς εἶναι καὶ ὁ ἐν τῷ ὄρει τῷ Σινᾷ λαλήσας, καὶ ὁ ἐν τῷ ὑπερώῳ εἰς τὸ ὁποῖον ἦσαν οἱ Μαθηταὶ κατελθών. Ἐν τῷ Σινᾷ προκαταγγέλλεται ἡ ἡμέρα τῆς τοῦ Θεοῦ καταβάσεως, ἵνα ἑτοιμασθῶσιν οἱ ἀνέτοιμοι Ἰουδαῖοι, «Καὶ εἶπε τῷ λαῷ, γίνεσθε ἕτοιμοι» (Ἔξοδ. ιθ’ 15). Ἐν τῷ ὑπερῴῳ δὲ ἐξαίφνης ἡ ἔλευσις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἐπειδὴ οἱ τοῦ Χριστοῦ Μαθηταὶ ἦσαν ἕτοιμοι πρὸς τὴν ὑποδοχὴν τῶν θείων Αὐτοῦ χαρισμάτων. Ἐκεῖ τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ, ἐδῶ τῇ ὥρᾳ τῇ τρίτῃ διὰ τὸ τῆς Θεότητος τρισυπόστατον. Ἀλλ’ ἐκεῖ «γενηθέντος πρὸς ὄρθρον» (Αὐτ. 16), ἤτοι εἰς τὴν ἀρχὴν τῆς ἡμέρας, ἐπειδὴ τότε ἐγένετο ἡ ἀρχὴ τῆς ἐγγράφου νομοθεσίας· ἐδῶ δὲ πλησίον τῆς μεσημβρινῆς ὥρας, ἐπειδὴ φωταυγῶς ἐξέλαμψε τοῦ Εὐαγγελίου τὸ κήρυγμα. Ἐκεῖ φωναὶ καὶ σάλπιγξ ἠχεῖ μέγα διὰ τὸ σκληροκάρδιον τῶν ἀκουόντων Ἰουδαίων ἐδῶ ἦχος οὐχὶ πνοῆς βιαίας, ἀλλ’ ὥσπερ φερομένης πνοῆς βιαίας, ἐπειδὴ κατὰ τὸν τοῦ Προφήτου λόγον (Ἰεζ. ια’ 19) σάρκιναι καρδίαι ἀντὶ τῶν λιθίνων ἐδόθησαν εἰς τοὺς εἰς Χριστὸν πιστεύσαντας.