ΡΩΜΥΛΟΣ ὁ Ἅγιος Μάρτυς ἐμαρτύρησε κατὰ τὰς ἡμέρας τοῦ ἀσεβεστάτου βασιλέως Τραϊανοῦ, τοῦ βασιλεύσαντος ἐν Ρώμη ἀπὸ τοῦ ἔτους ϟη’ (98) ἕως τοῦ ἔτους ριη’ (118) μ.Χ., ὅτε μέγας ἐγένετο διωγμὸς κατὰ τῶν Χριστιανῶν ὑπὸ τῶν εἰδωλολατρῶν. Κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην ἀπεστέλλοντο πανταχοῦ κατὰ τῶν Χριστιανῶν γράμματα βασιλικὰ προστάσσοντα αὐτοὺς ἢ νὰ θυσιάζουν εἰς τοὺς θεοὺς ἢ νὰ ἀποθνῄσκουν εἰς διαφόρους βασάνους. Ἀπέστειλε δὲ τότε ὁ Τραϊανὸς εἰς τὸ μέρος τῆς Ἀνατολῆς ἕνδεκα χιλιάδας στρατοῦ διὰ πολεμικὴν ὑπηρεσίαν, ἤλπιζε δὲ ἀναμφιβόλως ὅτι οὗτοι ὄχι μόνον τὰς διὰ τὸν πόλεμον ἐντολὰς ἀλλὰ πρὸ πάντων τὰς κατὰ τῶν Χριστιανῶν διαταγὰς θὰ ἐκτελέσωσιν.
Ἀλλ’ οἱ μακάριοι ἐκεῖνοι, Χριστιανοὶ ὄντες καὶ τὰ χριστιανικὰ ἔργα πρὸ πάντων ἐπιμελούμενοι, οὐδένα τῶν Χριστιανῶν ἐδίωξαν ἢ ἐκάκωσαν, παριδόντες εἰς τοῦτο τὴν βασιλικὴν προσταγήν. Μάχην δὲ συνάψαντες κατὰ τῶν ἐχθρῶν, ᾖραν νίκην μεγάλην καὶ λαμπράν. Τοῦτο ἀκούσας ὁ βασιλεὺς Τραϊανός, ἀντὶ νὰ εὐεργετήσῃ αὐτοὺς διὰ τὴν νίκην, αὐτὸς οὐδὲν περὶ τῆς νίκης ἐλάλησεν, ἀλλ’ ἐπειδὴ παρέβλεψαν τὰς βασιλικὰς διαταγὰς καὶ οὐδένα τῶν Χριστιανῶν ἐκάκωσαν, διὰ τοῦτο ἐξώρισεν αὐτοὺς πάντας εἰς Μελιτινήν, πόλιν τῆς Ἀρμενίας, καὶ εἰς ἄλλα πλησίον αὐτῆς μέρη. Ἀλλ’ εκεῖνοι, ὄντες μιμηταὶ τοῦ πραοτάτου Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὑπέμειναν τὴν ἐξορίαν γενναίως μετὰ ἡμερότητος καὶ τὰς ὕβρεις μετὰ παντελοῦς ἀοργιστίας.
Βλέπων τὰς παρανομίας ταύτας τοῦ βασιλέως ὁ ἀνδρεῖος Ρωμύλος, ὅστις ἦτο τότε εἰς τὰς βασιλικὰς αὐλὰς τὴν ἀξίαν πραιπόσιτος (βαθμὸς ἀξιωματικοῦ), καὶ καθ’ ὃ ἀνὴρ Χριστιανὸς καὶ τίμιος, λέγει εἰς τὸν βασιλέα μετὰ παρρησίας· «Τὰ ὅσα πράττεις, ὦ βασιλεῦ, οὔτε εἰς τὸν ἑαυτόν σου οὔτε εἰς τὸ ὑπήκοόν σου συμφέρουν». Ὁ δὲ βασιλεύς, ἂν καὶ χάριτας διὰ ταῦτα ἔπρεπε νὰ ὁμολογήσῃ εἰς τὸν θεῖον Ρωμύλον, ὅτι διὰ τὸ συμφέρον αὐτοῦ ἐλάλησε ταῦτα, ἀνόητος ὅμως ὑπάρχων καὶ ἀχάριστος, ὕβριζεν αὐτὸν μᾶλλον ὀργιζόμενος, καὶ ὡς μέγα ἔγκλημα ἐχαρακτήρισεν εἰς αὐτὸν τὴν εὐσέβειαν. Ὁ Ἅγιος ὅμως διὰ μὲν τὰς ὕβρεις οὐδὲν ἐφρόντιζεν, ἀλλ’ ἔχαιρε δι’ αὐτάς· διὰ δὲ τὴν τῆς εὐσεβείας καταφρόνησιν, ζήλῳ θείῳ κινούμενος, ὕβριζε τοὺς θεοὺς θαρσαλέως, ὡμολόγει τὸν Χριστὸν Θεὸν ἀληθινὸν καὶ τὸν ἑαυτόν του ἐκήρυττε Χριστιανόν.