Ὑποσημειώσεις
[1] Λέων Ϛʹ ὁ Σοφὸς (886-912), υἱὸς καὶ διάδοχος Βασιλείου τοῦ Μακεδόνος (867-886). Ὑπῆρξε μαθητὴς τοῦ Πατριάρχου Φωτίου (858-867, 877-886), ἐπειδὴ δὲ ἦτο λίαν πεπαιδευμένος, ἀπεκλήθη Σοφός. Τῷ 893 οἱ Βούλγαροι ἐπεχείρησαν κατὰ τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους πόλεμον, ὅστις ἀπέβη ὀλέθριος διὰ τὴν Βασιλίδα λόγῳ τῆς διαγωγῆς τοῦ Λέοντος. Ἐπὶ τοῦ Λέοντος τούτου ἦραν κεφαλὴν οἱ Σαρακηνοί. Οὕτω τῷ 904, ὑπὸ τὴν ἀρχηγίαν τοῦ ἀρνησιθρήσκου Λέοντος τοῦ Τριπολίτου, κατέλαβον τὴν Θεσσαλονίκην καὶ προέβησαν εἰς τρομερὰν σφαγὴν καὶ λεηλασίαν. Τῷ 906-907 οἱ Ρῶσοι ἐλεηλάτησαν τὰ πέριξ ἀφόβως, ἔλαβον δὲ καὶ δῶρα παρὰ τοῦ Λέοντος καὶ συνθήκην ἐπέτυχον ἐπωφελῆ διὰ τούτους, πολιτικὴν καὶ ἐμπορικήν. Ὁ Λέων ἐξέδωσεν ὑπὸ τὸν τίτλον «Βασιλικαὶ» πάσας τὰς ἀπὸ τοῦ Ἰουστινιανοῦ τοῦ Αʹ ἐκδοθείσας νομοθετικὰς διατάξεις. Ἔγραψε δὲ καὶ ὁ ἴδιος εἰς ἰαμβικοὺς στίχους βιβλίον ὑπὸ τὸν τίτλον· «Χρησμοί», ἐν τῷ ὁποίῳ πραγματεύεται περὶ τῆς τύχης τῶν μεταγενεστέρων αὐτοκρατόρων καὶ Πατριαρχῶν. Ἐπίσης ἔγραψε «Λόγους», θεολογικοὺς καὶ ἄλλους, «ᾌσματα», «Τροπάρια», κ.τ.λ.
[2] Ἀχρὶς (Ὀχρὶς, κοινῶς Ὄχριδα)· πόλις τῆς Μακεδονίας ἀνήκουσα ἀπὸ τοῦ 1912 εἰς τοὺς Σέρβους, μὲ σπουδαιοτάτην θρησκευτικὴν ἱστορίαν. Ὁ τσάρος τῆς Βουλγαρίας Σαμουὴλ (976-1014) μετέφερε τὴν καθέδραν αὐτοῦ ἀπὸ τῆς Πρέσπας εἰς Ἀχρίδα, ἐγκατέστησε δὲ ἐν αὐτῇ καὶ Ἀρχιεπίσκοπον, τὸν ὁποῖον ὠνόμασε Πατριάρχην πάσης Βουλγαρίας. Ὀλίγον ὅμως βραδύτερον ὁ Βασίλειος ὁ Βουλγαροκτόνος (976-1025) ἀνακατέλαβε τὴν Ἀχρίδα καὶ τὴν προσήρτησε καὶ πάλιν εἰς τὸ Βυζάντιον. Τότε οἱ διάφοροι ἄρχοντες, τιτλοῦχοι καὶ εὐγενεῖς τῆς πόλεως ταύτης, ἐζήτησαν τὸ ἔλεος τοῦ Ἕλληνος αὐτοκράτορος. Ὁ Βασίλειος ὑπεβίβασε τὸ αὐθαιρέτως ἀνακηρυχθὲν Πατριαρχεῖον Βουλγαρίας εἰς αὐτοκέφαλον Ἀρχιεπισκοπὴν τιτλοφορουμένην «Ἀχριδῶν καὶ πάσης Βουλγαρίας», ὥρισε δὲ ἕδραν αὐτῆς τὴν Ἀχρίδα, διὰ τριῶν δὲ διαταγμάτων ἅτινα διαδοχικῶς ἐξέδωκεν ὑπέταξεν εἰς αὐτὴν τὰς πέριξ ἐπαρχίας. Ἀπὸ τῶν χρόνων μάλιστα τοῦ Βασιλείου οἱ Ἀρχιεπίσκοποι Ἀχρίδος ὑπῆρξαν, πλὴν ἐλαχίστων ἐξαιρέσεων, Ἔλληνες, φορεῖς τοῦ Ἑλληνικοῦ Πολιτισμοῦ. Ἐκ τούτων μᾶλλον μνημονευτέοι εἶναι οἱ Θεοφύλακτος (1077-1095) ἀνεψιὸς Ἀλεξίου Αʹ τοῦ Κομνηνοῦ καὶ Ἰωάννης (ἐν κοσμικοῖς Σεβαστός, μέσα ΙΒʹ αἰῶνος). Τὰ βυζαντινὰ μνημεῖα τῆς Ἀχρίδος εἶναι περίλαμπρα, ἰδίως ἡ Μητρόπολις ταύτης τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος Βουλγαρίας ὡς καὶ οἱ Ναοὶ Ἁγίας Σοφίας καὶ Ἁγίου Γεωργίου.
[3] Τὸ Τίρνοβον αὐτὸ εἶναι πόλις τῆς Βουλγαρίας ἐπὶ τοῦ ποταμοῦ Ἰάντρα, μηδεμίαν ἔχουσα σχέσιν μὲ τὸν ἰδικόν μας Τύρναβον τῆς Θεσσαλίας. Τὸ Τίρνοβον τῆς Βουλγαρίας ὑπῆρξε πρωτεύουσα ὁμωνύμου κράτους ἀπὸ τοῦ ἔτους 1186 μέχρι τοῦ 1393.
[4] Στέφανος Δʹ ὁ Μέγας ἡγεμὼν τῆς Μολδοβλαχίας (1457-1504). Ὑπῆρξεν ἡγεμὼν λίαν ἡρωϊκὸς εἰς τοὺς κατὰ τῶν Τούρκων καὶ τῶν Τατάρων ἀγῶνας του. Εἰς ἐποχὴν ἐξάρσεως τοῦ θρησκευτικοῦ φανατισμοῦ τῶν Τούρκων, μετὰ τὴν κατάληψιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως, εἰσέβαλον οὗτοι εἰς τὴν χώραν του μὲ στρατὸν 120.000 ἀνδρῶν, ὁ δὲ Στέφανος ἀντιπαρατάξας στρατὸν ἐκ 40.000 μόνον ἐνίκησε τούτους κατὰ κράτος, τοῦ ἀρχηγοῦ των Σουλεϊμὰν πασᾶ σωθέντος διὰ τῆς φυγῆς. Ὁ Στέφανος ἀπέθανε τῷ 1504.
