Τοῦ Ναοῦ τούτου τὰ ἐγκαίνια ἐτελέσθησαν κατὰ τὴν Παρασκευὴν τῆς Διακαινησίμου Ἑβδομάδος, ἐξ οὗ καὶ ἡ Ἐκκλησία παρέλαβεν εὐσεβοφρόνως κατ’ αὐτὴν νὰ ἑορτάζῃ πρὸς τιμὴν τῆς Θεοτόκου τὴν ἑορτὴν τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς.
Τὸν Ναὸν τοῦτον μετὰ ταῦτα ἐπηύξησεν ὁ Μέγας Ἰουστινιανὸς πρὸς τὴν Θεοτόκον εὐγνωμονῶν, διότι ἐκ δεινοῦ νοσήματος ἀπήλλαξεν αὐτόν· ὁ δὲ Βασίλειος ὁ Μακεδὼν καὶ ὁ υἱὸς αὐτοῦ Λέων ὁ Σοφὸς βασιλικῶς κατεκόσμησαν τὸν ρηθέντα Ναόν [1], διότι ἔκτοτε τὸ ἁγίασμα τῆς Θεοτόκου πλεῖστα θαύματα ἐπελάγιζε, βασιλεῖς καὶ ἰδιώτας ἐθεράπευε καὶ πᾶν πάθος ἐφυγάδευε· καί τινα ἐκ Θεσσαλίας ἐρχόμενον πρὸς αὐτὸ καὶ ἀποθανόντα καθ’ ὁδὸν ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν.
Ὁ μεγαλοπρεπὴς οὗτος Ναὸς δὲν σῴζεται σήμερον. Μετὰ τὴν πτῶσιν τῆς Βασιλίδος τῶν πόλεων κατεστράφη μέχρι θεμελίων, ἡ δὲ Πηγὴ ἐκαλύφθη ὑπὸ τῶν ἐρειπίων, ἐναπέμεινε δὲ μέχρι τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως ἐκ τῆς ἀρχαίας αὐτοῦ καλλονῆς σμικρόν τι παρεκκλήσιον, ὅπερ ἐπετράπη τοῖς Χριστιανοῖς ὑπὸ τῶν Τούρκων νὰ ἱδρύσωσιν ἐπὶ τῆς Πηγῆς, διότι αἱ ἀπὸ καιροῦ εἰς καιρὸν τελούμεναι ἰάσεις οὐ μόνον μεταξὺ τῶν Χριστιανῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν Ὀθωμανῶν, διετήρησαν σεβαστὴν τὴν φήμην τῆς Πηγῆς ταύτης. Εἰς τὸ παρεκκλήσιον τοῦτο κατήρχοντο δι’ εἰκοσιπέντε βαθμίδων, τὸ δὲ ἁγίασμα ἦτο εἰς τὴν δυτικὴν πλευρὰν τοῦ ἐδάφους αὐτοῦ πεφραγμένον διὰ κιγκλίδων.
Τοιαύτη ἦτο ἡ κατάστασις τοῦ Ναοῦ μέχρι τοῦ ἔτους 1821, ὁπότε ὑπὸ τῶν Γενιτσάρων τελείως κατεστράφη, ἡ δὲ Πηγὴ σχεδὸν ἐκαλύφθη. Δέκα ὅμως σπουδαῖαι ἰάσεις ἐκεῖ τελεσθεῖσαι καὶ ἐπὶ μαρμαρίνης, πλακὸς εὑρισκομένης καὶ νῦν παρὰ τὴν Πηγὴν ἀναγραφεῖοαι ἀνενέωσαν τὴν ἀρχαίαν δόξαν αὐτῆς· καὶ διὰ τοῦτο ἐπὶ Πατριάρχου Κωνσταντίου ἐν ἔτει 1833, τῇ ἐνεργείᾳ τῶν ὁμογενῶν καὶ τῆ ἀδείᾳ τῆς αὐτοκρατορικῆς κυβερνήσεως, ἀνασκαφῆς γενομένης καὶ τῶν θεμελίων τοῦ ἀρχαίου Ναοῦ εὑρεθέντων, ἠγέρθη Ναὸς μικρότερος ἐκείνου ἕνεκα τῆς ἐλλείψεως ἐπαρκῶν πόρων, ἀλλὰ καὶ κάτωθεν τοῦ Ναοῦ τούτου ἐπὶ τοῦ ἁγιάσματος, ἐπ’ αὐτῆς δηλαδὴ τῆς Πηγῆς παρεκκλήσιον τούτου ᾠκοδομήθη ἐπὶ μέρους τῶν θεμελίων τοῦ ἀρχαίου Ναοῦ, πολὺ λαμπρότερον τοῦ πρότερον παρεκκλησίου πρὸς δόξαν καὶ τιμὴν τῆς Θεοτόκου, τῆς ὁποίας ἡ θαυματουργὸς χάρις καὶ σήμερον θαυμάσια ἐπιτελεῖ ἐν τῷ ἁγιάσματι ταύτης τῆς Πηγῆς [2].