Ὑποσημειώσεις
[1] Ὁ Ἀλεξανδρείας θεσπέσιος Κύριλλος ἑρμηνεύων τὸ δωδέκατον κεφάλαιον τοῦ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγελίου, καὶ ἐρχόμενος εἰς τὴν περικοπὴν τὴν λέγουσαν· «Ἦσαν δέ τινες Ἕλληνες ἐκ τῶν ἀναβαινόντων, ἵνα προσκυνήσωσιν ἐν τῇ ἑορτῇ», λέγει, ὅτι οἱ Ἕλληνες οὗτοι δὲν ἦσαν πολύθεοι καὶ εἰδωλολάτραι, καθὼς ἦσαν οἱ ἄλλοι Ἕλληνες καὶ Ἐθνικοί· διότι πῶς ἠδύναντο νὰ ἀναβοῦν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα διὰ νὰ ἑορτάσουν τὸ τῶν Ἑβραίων Πάσχα καὶ νὰ προσκυνήσωσιν ἐν τῷ Ναῷ τοῦ Σολομῶντος; Ἀλλ’ οὔτε πάλιν ἦσαν περιτετμημένοι καὶ πάντα τὰ τῶν Ἰουδαίων παραδεχόμενοι. Ἀλλὰ τὴν μὲν πολυθεΐαν τῶν Ἑλλήνων καὶ Ἐθνικῶν ἀπεστρέφοντο, τὴν δὲ μοναρχίαν τοῦ ἑνὸς Θεοῦ, τὴν ὑπὸ τῶν ᾽Ιουδαίων κηρυττομένην, ἀπεδέχοντο· ὁμοίως καὶ πολλὰ ἠθικὰ ἐκ τοῦ Ἰουδαϊκοῦ Νόμου ἐφύλαττον, ὅσα ἦσαν εἰς τὸν φυσικὸν νόμον σύμφωνα, οὐχὶ δὲ καὶ πάντα, ὅσα δηλαδὴ περιέχει τὸ τελετουργικὸν μέρος αὐτοῦ. Εἷς δὲ ἐξ αὐτῶν ἦτο καὶ ὁ θεῖος Κορνήλιος ὁ Ἑκατόνταρχος, περὶ οὗ γράφουσιν αἱ Πράξεις τῶν Ἀποστόλων ἐν κεφαλαίῳ δεκάτῳ.
[2] Ταῦτα πάντα ἀναφέρονται κατὰ πλάτος εἰς τὰς Πράξεις, κεφ. Ιʹ.
[3] Ἴσως τὸν Ἀπόστολον Παῦλον.
[4] Ἡ πόλις τῶν Σκεψέων ἴσως εἶναι ἡ παλαιὰ Σκῆψις ἡ ἐν τῇ Ἐλάσσονι Μυσίᾳ τῇ ἐν Ἀσίᾳ εὑρισκομένη κατὰ τὸ ὑψηλότατον ὄρος τῆς Ἴδης, περὶ ἧς γράφει ὁ Μελέτιος σελ. 453.
[5] Σημείωσαι ὅτι τινὲς κλήρους καὶ λαχνοὺς ἐννόησαν ὅτι ἐποίησαν οἱ θεῖοι Ἀπόστολοι τοὺς ἀλόγως καὶ κατὰ τύχην ἀκολουθοῦντας τοὺς ὁποίους συνειθίζουν νὰ κάμνουν οἱ σαρκικοὶ καὶ κοσμικοὶ ἄνθρωποι. Τοῦτο ὅμως δὲν δέχεται ὁ Ἀρεοπαγίτης θεῖος Διονύσιος, ἀλλὰ λέγει ὅτι κλῆρον ὀνομάζουσιν οἱ θεῖοι λόγοι ἓν θεϊκὸν δῶρον, τὸ ὁποῖον ἐφανέρωνεν εἰς τὸν χορὸν τῶν Ἀποστόλων ἐκεῖνον τὸν ὁποῖον ἐξέλεξεν ὁ Θεός, λέγων οὕτω· «Περὶ δὲ τοῦ θείου κλήρου τοῦ τῷ Ματθίᾳ θειωδῶς ἐπιπεσόντος, ἕτεροι μὲν ἄλλα εἰρήκασιν, οὐκ εὐαγῶς, ὡς οἶμαι· τὴν ἐμὴν δὲ καὶ αὐτὸς ἔννοιαν ἐρῶ. Δοκεῖ γάρ μοι τὰ λόγια κλῆρον ὀνομάσαι θειαρχικόν τι δῶρον, ὑποδηλοῦν ἐκείνῳ τῷ Ἱεραρχικῷ Χορῷ τὸν ὑπὸ τῆς θείας ἐκλογῆς ἀναδεδειγμένον» (κεφ. ϛʹ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας). Λέγει δὲ ὁ Κλήμης Κανόνικος περὶ τῶν κλήρων· «Τῶν δὲ κλήρων ἡ συνήθεια κατεστάθη δεισιδαίμων, ὅταν ἤρχισαν οἱ ἄνθρωποι νὰ μεταχειρίζωνται αὐτὴν χωρὶς τὴν θεϊκὴν προσταγὴν ἢ ἐπαγγελίαν. Καὶ ὅτι ὁ Θεὸς ἐνίοτε ἔδειξεν εἰς τοὺς ἀνθρώπους τοὺς κλήρους, ὡς ἱκανοὺς νὰ ἀποκαλύψουν ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἤθελεν ὁ Θεὸς νὰ φανερώσῃ εἰς αὐτούς. Ὅταν λοιπὸν ὁ Θεὸς προστάξῃ, τότε ἡμεῖς, μεταχειριζόμενοι τοὺς κλήρους, ὑπακούομεν εἰς τὸν Θεόν, ἐν ἄλλαις δὲ περιστάσεσι, πειράζομεν αὐτόν» (σελ. 215 τῆς «Ἀνασκευῆς»).
Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἀπολλινάριος ἑρμηνεύων τὸ γραφικὸν ἐκεῖνο· «Διὰ κλήρων μερισθήσεται ἡ γῆ τοῖς ὀνόμασι» (Ἀριθμῶν κϛʹ 55) λέγει· «Οὐ τύχῃ τὰ πράγματα ἐπιτρέπεται παρὰ τοῖς θεοσεβέσιν· ἀλλ’ ὁ μὲν κλῆρος εἰς δήλωσιν, τὸ δὲ αἴτιον, ἡ τοῦ Θεοῦ βούλησις· κλήρῳ δὲ καὶ οἱ Ἀπόστολοι τὴν ἀντικατάστασιν τὴν ἀντὶ τοῦ Ἰούδα ἐποιήσαντο· οὐ τῇ συμβάσει τοῦ κλήρου τὴν αἵρεσιν τοῦ ζητουμένου πιστεύοντες, ἀλλὰ τῇ βουλήσει τοῦ Θεοῦ, ἣν καὶ ᾐτήσαντο, λέγοντες· «Σὺ Κύριε καρδιογνῶστα»· οὐκ ἄρα κατὰ τὸ συμβὰν ὁ κλῆρος, ἀλλὰ κατὰ τὸ τῷ Θεῷ δοκοῦν». Ὅρα δὲ καὶ τὸν ἱερὸν Θεοφύλακτον ἑρμηνεύοντα τὸ ρητὸν τοῦ Ἰωνᾶ· «Καὶ ἔβαλον κλήρους αὐτῶν», καὶ λέγοντα περὶ τῶν κλήρων· «Μηδεὶς δὲ ἀκούων, ὅτι παρ’ ἐκείνοις ὁ κλῆρος εὐδοκίμησε, δεξάσθω ἤδη ὡς ἐφειμένον τὸ τοῦ κλήρου χρῆμα· ἀλλ’ ἐννοείτω, ὅτι ὁ Θεὸς ἕκαστον ἀπὸ τῶν οἰκείων καὶ συμφύλων καὶ γνωρίμων αὐτῷ ἐπάγεται, ὥσπερ τοὺς Μάγους δι’ ἀστέρος … κἀνταῦθα τοίνυν, ἐπειδὴ σύνηθες ἦν τὸ κληροῦσθαι τοῖς ναυτικοῖς ὡς ἐθνικοῖς, συγκαταβαίνων ὁ Θεὸς αὐτοῖς, διὰ τοῦ ἐγνωσμένου αὐτοῖς συμβόλου, τὸν αἴτιον τοῦ κινδύνου ἐγνώρισεν ἐπεί γε ὁ κλῆρος οὐ πνευματικόν ἐστι».
[6] Ἐν ἑτέρῳ χειρογράφῳ προστίθεται «καὶ χειροτονήσας αὐτοῖς Ἐπίσκοπον, Ἱερεῖς καὶ Διακόνους».
[7] Ἐν ἑτέρῳ χειρογράφῳ σημειοῦται ὅτι ὁ ἡγεμὼν Δημήτριος μετὰ τῆς συζύγου καὶ τοῦ υἱοῦ αὐτῶν ἐμαρτύρησαν διὰ τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ, λιμῷ τελειωθέντες· ἴσως δὲ οὗτοι εἶναι οἱ ἑορταζόμενοι κατὰ τὴν 11ην τοῦ παρόντος (βλ. σελ. 267 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου).
[8] Ἐν ἑτέρῳ χειρογράφῳ τῆς Σκήτης Καυσοκαλυβίων σημειοῦται ὅτι ταῦτα ἐγένοντο ἐν ἔτει υιʹ (410), Ἀττικοῦ ὄντος Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως.
