ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ ὁ Ὁσιομάρτυς ἦτο ἀπὸ τὰ μέρη τὰ πλησιόχωρα τῆς Βάρνας, ἀπὸ γονεῖς εὐσεβεῖς· οὗτος, ἀφ’ οὗ ἔφθασεν εἰς ἡλικίαν χρόνων εἴκοσι, ἐπεθύμησε τὴν μοναδικὴν πολιτείαν, καὶ καταλιπὼν γονεῖς, πατρίδα καὶ συγγενεῖς ἐπῆγεν εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος τοῦ Ἄθω καὶ ἐρευνήσας εἰς διαφόρους τόπους τὰ περὶ ψυχικῆς σωτηρίας, μετέρχεται τὴν ἀσκητικὴν ζωήν, ὑποταγεὶς εἰς ἕνα γέροντα, ὀνόματι Διονύσιον, εἰς τὴν σκήτην τοῦ Τιμίου Προδρόμου. Μετ’ ὀλίγον χρόνον ἔλαβε καὶ τὸ ἅγιον σχῆμα τῶν Μοναχῶν, τὸ ὁποῖον ἐπεθύμει· ἦτο δὲ ἐκ φύσεως ἄκακος καὶ ἁπλούστατος εἰς τὴν γνώμην, καὶ ἐθαυμάζετο ὑπὸ πολλῶν διὰ τὴν ἀρετήν του, τήν τε ὑπακοὴν πρὸς τὸν γέροντά του καὶ ἐπιμονὴν εἰς τοὺς κόπους τῆς ἀσκητικῆς πολιτείας. Μὴ ὑποφέρων ὅμως ὁ ἐχθρὸς τῆς τῶν ἀνθρώπων σωτηρίας διάβολος νὰ βλέπῃ εἰς ἕνα νέον τοιαύτας ἀρετάς, ἐφθόνησε κατὰ τὴν συνήθειαν ὅπου ἔχει νὰ πολεμῇ τοὺς ἀγωνιστάς, καὶ καθ’ ἑκάστην τοῦ ἔσπειρε λογισμοὺς νὰ ἐπανέλθῃ εἰς τὰ ἐγκόσμια.
Νικηθεὶς ὅθεν ἀπὸ τοὺς τοιούτους λογισμοὺς ἀνεχώρησεν ἐκ τῆς σκήτης τῆς μετανοίας του καὶ ἔρχεται εἰς τὴν Σμύρνην, ὅταν δὲ ἔφθασεν εἰς τὴν πόλιν αὐτήν, τοῦ ἔρχεται ἄλλος λογισμός, τοῦ προτέρου χειρότερος, ὅτι, ἐπειδὴ ἀφῆκε τὴν μετάνοιάν του καὶ δὲν ἐστάθη μὲ ὑπομονὴν μέχρι τέλους, ἀλλ’ ἐπέστρεψεν εἰς τὸν κόσμον, μέλλει ἐξάπαντος νὰ κολασθῇ· μάλιστα δὲ ταλανίζοντες τινὲς αὐτὸν διὰ τὴν ἐκ τῆς σκήτης ἀναχώρησιν, ηὔξησαν τοῦ λογισμοῦ αὐτοῦ τὴν ἐπήρειαν. Ὅθεν ὁ τῆς ἀπογνώσεως λογισμὸς κατακυριεύσας αὐτόν, τὸν κατέστησε (φεῦ!) νὰ ἀφήσῃ ἀπὸ τὰς χεῖρας τὴν ἄγκυραν τῆς εὐσεβοῦς πίστεως, χωρὶς νὰ ἀποκαλύψῃ τὸν λογισμόν του εἴς τινα καὶ νὰ συμβουλευθῇ. Παρουσιάζεται λοιπὸν ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν, μηδενὸς γινώσκοντος, εἰς τὸν τῆς πολιτείας κριτήν, οἱ δὲ φύλακες εὐθὺς μόλις τὸν εἶδον τὸν ἠρώτησαν τί ἤθελε, αὐτὸς δὲ τοὺς εἶπεν, ὅτι οὕτως ἀδιαφόρως ἦλθεν· οἱ δὲ πάλιν ἠρώτων, μήπως ἔχει κρίσιν τινὰ ἢ μήπως θέλει νὰ γίνῃ Τοῦρκος; Ὁ δὲ ἀπεκρίθη «ναί». Ἁρπάσαντες λοιπὸν αὐτὸν μετὰ χαρᾶς τὸν ἔφεραν εἰς τὸν κριτήν, λέγοντες· «οὗτος ὁ ἄνθρωπος, ὁ Χριστιανός, θέλει νὰ γίνῃ Τοῦρκος· λοιπὸν σήμερον ἔχεις νὰ κάμῃς ἕνα μεγάλο ψυχικόν». Ὁ δὲ ἐχάρη πολύ, καὶ τὸν ἠρώτα ἂν εἶναι ἀλήθεια, αὐτὸς δὲ ἐπεβεβαίωσε τὴν ἀλήθειαν τῶν λεγομένων.