Φαίνεται δὲ εἰς τὸν αὐτὸν Βίον τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου, ὅτι Ἱερομόναχός τις, Βαρλαὰμ καλούμενος, ἀσκητεύων μετὰ τῶν μαθητῶν του, ἐπειδὴ παρήκουσε ποτὲ τὴν ἐντολὴν τοῦ Καθηγουμένου τῆς Μονῆς ταύτης, ὅστις, ὡς συμπεραίνεται, ἦτο ὁ Ἅγιος οὗτος Θεωνᾶς, ἐδαιμονίσθη. Τόσον δὲ δεινῶς τὸν ἐβασάνιζε τὸ δαιμόνιον, ὥστε τὸν ἐσπάραττεν ἕως τριάκοντα φορὰς τὸ ἡμερονύκτιον καὶ τὸν ἐκύλιε κατὰ γῆς ἀφρίζοντα. Τοῦτο ἰδόντες οἱ ἀδελφοί, ἔδεσαν αὐτοῦ τὰς χεῖρας καὶ τοὺς πόδας καὶ ἀνέμεναν, ἕως ὅτου ἔλθῃ ὁ Ἡγούμενος ἀπὸ τὴν Θεσσαλονίκην, ὁ Ὅσιος δηλαδὴ Θεωνᾶς. Ὅστις, ἀφοῦ ἦλθε καὶ ἔμαθε τὸ γενόμενον, ἔκαμεν ἁγιασμὸν μὲ τὸ Λείψανον τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου καὶ ποτίσας τὸν ἀσθενῆ ἐκ τοῦ ἁγιασμοῦ, ἐθεράπευσεν αὐτὸν διὰ τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς πρεσβείας τοῦ διδασκάλου του. Ἔζη δὲ ὁ Ἅγιος Θεωνᾶς εἰς τὸ χιλιοστὸν πεντακοσιοστὸν εἰκοστὸν πέμπτον ἔτος ἀπὸ Χριστοῦ. Ἀφ’ οὗ δὲ ἐστερέωσε καλῶς τὸ Κοινόβιον καὶ ἐρρύθμισε καὶ ἐκανόνισε καὶ τοὺς μαθητάς του νὰ πολιτεύωνται κατὰ τὸν τύπον καὶ τὰ ἀσκητικὰ τοῦ μεγάλου Βασιλείου, ἔκτισε τὸ Ἀσκητήριον καὶ ἀναχωρῶν ἀπὸ τὸ μοναστήριον κατὰ καιρούς, ἡσύχαζεν ἐκεῖ μόνος μόνῳ τῷ Θεῷ προσευχόμενος· καὶ πάλιν μετέβαινε πρὸς τοὺς μαθητάς του, παρηγορῶν αὐτοὺς πολλάκις μὲ τὴν θείαν διδασκαλίαν του καὶ στηρίζων αὐτοὺς εἰς τοὺς ἁγῶνας τοῦ Μοναχικοῦ πολιτεύματος. Ἐπειδὴ δὲ δύο εἶναι αἱ πρῶται καὶ μεγάλαι ἐντολαί, ἤτοι, τὸ «Ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς σου καὶ τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν» (Ματθ. κβ’ 37-39, Μάρκ. ιβ’ 30-31, Λουκ. ι’ 27, Δευτερ. ϛ’ 5, Λευιτ. ιθ’ 18), ἐφύλαξε ταύτας καὶ ὁ Ἅγιος Θεωνᾶς καὶ ἀπὸ μὲν τὸ Ἀσκητήριον τὸ ὁποῖον ἔκτισεν, ὅταν εὑρίσκετο ἐκεῖ, καὶ εἰς τὸ ὁποῖον συνωμίλει μὲ τὸν Θεὸν καὶ εἰς τὴν ἀγάπην Αὐτοῦ ἀνεφλέγετο, ἀποδεικνύεται, ὅτι ἠγάπησε τὸν Θεὸν «ἐξ ὅλης τῆς διανοίας του» (Μάρκ. ιβ’ 30), ἀπὸ δὲ τὸ Μοναστήριον, τὸ ὁποῖον ἔκτισε καὶ διὰ μέσου αὐτοῦ ἔσωσεν ἀναριθμήτους, σχεδόν, ψυχάς, ἀποδεικνύεται, ὅτι ἠγάπησε καὶ τὸν πλησίον καὶ ὅτι, φυλάξας τὰς δύο ταύτας ἐντολὰς ἐν αἷς «ὅλος ὁ νόμος καὶ οἱ Προφῆται κρέμανται» (Ματθ. κβ’ 40), ἀνῆλθεν εἰς βαθμὸν τελειότητος.
Ὅταν δὲ ἔγινεν ὁ Ἅγιος Ἀρχιερεὺς τῆς Θεσσαλονίκης καὶ ὅλης τῆς Θεσσαλίας, τὶς δύναται νὰ διηγηθῇ τοὺς ἀγῶνας τοὺς ὁποίους ἐτέλεσεν ὁ μακάριος; Ἐπρόσθεσε νηστείαν ἐπάνω εἰς τὴν νηστείαν, ἀγρυπνίαν, προσευχὴν εἰς τὴν προσευχήν, «τοῖς πᾶσι τὰ πάντα γενόμενος», κατὰ τὸν Ἀπόστολον (Α’ Κορ. θ’ 22), μόνον διὰ νὰ κερδήσῃ πάντας τοὺς ἐμπιστευθέντας εἰς αὐτὸν Χριστιανοὺς καὶ νὰ φυλάξῃ τὰ ποίμνιά του ἀπὸ τὰς ἐπιβουλὰς τῶν αἰσθητῶν καὶ νοητῶν λύκων, ὡς ἀληθινὸς ποιμὴν καὶ τοῦ Ἀρχιποιμένος Χριστοῦ μαθητὴς γνησιώτατος.