ΖΗΤΗΜΑ σοφὸν ἀλλὰ καὶ ἀξιέπαινον ἐφύτρωσεν ἀνάμεσα εἰς τοὺς μαθητὰς τοῦ Δημοκρίτου καὶ τοῦ Ἡρακλείτου, ποῖον ἆρά γε ἀπὸ τὰ δύο νὰ εἶναι οἰκειότερον εἰς τὸν ἄνθρωπον, τὸ γελᾶν ἢ τὸ κλαίειν; Οἱ μαθηταὶ τοῦ Δημοκρίτου διϊσχυρίζοντο μὲ κάθε εἴδους τρόπον νὰ ἀποδείξωσιν, ὅτι τὸ γελᾶν ἁρμόζει περισσότερον εἰς τὸν ἄνθρωπον, καὶ ἐστήριζον τὴν γνώμην των ἐπάνω εἰς τοὺς ἑξῆς δύο συλλογισμούς· πρῶτον ὅτι οἰκειότερον εἰς τὸν ἄνθρωπον εἶναι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον μεταχειρίζονται οἱ φιλόσοφοι εἰς τὸν ὁρισμὸν τῆς οὐσίας τοῦ ἀνθρώπου, ἐπειδὴ δὲ τὸ γελαστικὸν περιλαμβάνεται εἰς τὸν ὅρον τοῦ ἀνθρώπου ὡς ἀχώριστον ἴδιον αὐτοῦ, ἄρα τὸ γελᾶν εἶναι οἰκειότερον εἰς τὸν ἄνθρωπον παρὰ τὸ κλαίειν. Ὅθεν γελαστικὸν λέγεται ὁ ἄνθρωπος, καὶ ὄχι κλαυστικόν. Δεύτερον ἐπιχειροῦσι παντοιοτρόπως, ἐκεῖνο μάλιστα νὰ λέγεται ἴδιον τινός, τὸ ὁποῖον ἀμέσως προέρχεται ἐκ τοῦ λογικοῦ ζῴου. Ἄρα τὸ γελᾶν καὶ ὄχι τὸ θρηνεῖν εἶναι οἰκεῖον εἰς τὸν ἄνθρωπον.

Αὐτὰ λέγουσιν οἱ μαθηταὶ τοῦ Δημοκρίτου, καθότι εἶχον διδάσκαλον, ὁ ὁποῖος πάντοτε ἐγέλα, εἴτε ἐμπαίζων, εἴτε καταγελῶν τὴν ματαιότητα τοῦ κόσμου. Οἱ δὲ ἀκόλουθοι τοῦ Ἡρακλείτου, ἐπειδὴ ὁ διδάσκαλός των εἶχε συνήθειαν ἀδιάκοπον πάντοτε νὰ κλαίῃ, ἤθελον πλέον οἰκειότερον εἰς τὸν ἄνθρωπον τὸ κλαίειν παρὰ τὸ γελᾶν, στηρίζοντες καὶ αὐτοὶ τὴν γνώμην των ἐπάνω εἰς τὰ ἑξῆς δύο· πρῶτον ἐκεῖνο πρέπει νὰ λέγωμεν ἰδιαίτερον εἰς τὸν ἄνθρωπον, ἀπὸ τὸ ὁποῖον δύναται νὰ γίνῃ καὶ σοφώτερος καὶ φρονιμώτερος· ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος κλαίων, καὶ φρονιμώτερος κρίνεται ἀπὸ σοφοὺς (καθότι ὁ γέλως εἶναι ἴδιον τῶν μωρῶν καὶ ἀνοήτων ἀνθρώπων) καὶ ἀποβαίνει συνετώτερος, παρὰ ὅταν γελᾷ, ἄρα τὸ κλαίειν εἶναι μᾶλλον ἁρμοδιώτερον εἰς τὸν ἄνθρωπον παρὰ τὸ γελᾶν. Δεύτερον δὲ λέγουσιν ὅτι ἐκεῖνο μάλιστα εἶναι οἰκειότερον εἰς τὸν ἄνθρωπον, ἀπὸ τὸ ὁποῖον γυμνάζεται τὸ λογικὸν μέρος τῆς ψυχῆς, ἐπειδὴ δὲ ἀπὸ τοῦ κλαίειν καὶ λυπεῖσθαι καὶ ὄχι ἀπὸ τὸ γελᾶν παίρνει πρέπουσαν τελείωσιν τὸ λογικὸν τοῦ ἀνθρώπου, καθότι ὁ γέλως προέρχεται ἀπὸ μάταια αἴτια, τὸ δὲ κλαίειν προέρχεται ἀπὸ δίκαια καὶ σεμνὰ αἴτια, ἄρα τὸ κλαίειν καὶ οὐχὶ τὸ γελᾶν εἶναι ἴδιον τοῦ ἀνθρώπου.

Αὐτὰ λέγουσιν ἐκεῖνοι οἱ ἐξωτερικοὶ φιλόσοφοι, ἀλλ’ ἡμεῖς, χριστιανικῶς καὶ ὄχι φιλοσοφικῶς θεωροῦντες αὐτὴν τὴν ὑπόθεσιν, ἠθέλαμεν εἴπει, ὅτι πλέον οἰκειότερον καὶ ἁρμοδιώτερον εἰς τὸν ἄνθρωπον εἶναι τὸ κλαίειν,