Ἄλλως τε σύγχρονος ἱστορικὸς τοῦ Μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου ἔγραψε δι’ ἐκείνον·«…εἶχε ἀναδειχθεῖ φημισμένος στρατιωτικὸς διὰ τὴν φρόνησίν του, ὑπερέχων πάντων εἰς ἀνδρείαν. Οὐδέποτε ἀπέτυχεν ὁσάκις ἀνέλαβεν ἔργον, ἀλλὰ πάντοτε ἐνίκησε τοὺς ἀντιπάλους του. Ἀφοῦ κατέλαβε καὶ αὐτὴν τὴν Τραπεζοῦντα καὶ τὴν κατεκύρωσεν εἰς τὴν ἰδικήν του ἐξουσίαν, ἦτο πλέον ἀκαταμάχητος.» (Ἄννα Κομνηνή, «Ἀλεξιάς», βιβλ. Η’, κεφ. θ’) [5].

Εἶχε δὲ ὁ μακάριος πόθον διακαῆ νὰ μαρτυρήσῃ ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ καὶ θερμῶς ἐδέετο καὶ παρεκάλει τὸν Κύριον νὰ τὸν ἀξιώσῃ τοῦ ποθουμένου. Τὸ ὑπὲρ Χριστοῦ μαρτύριον, ὁ μακάριος Μάρτυς ἐπέτυχε κατὰ τὸν ἑξῆς τρόπον. Ὅτε ἐπὶ τῆς βασιλείας Ἀλεξίου Α’ τοῦ Κομνηνοῦ [6] κατὰ τὸ ἔτος 1098, τὶς τῶν Ἀγαρηνῶν ὁ ἀρχισατράπης Ἰσμαήλ [7] ἐξῆλθεν τῶν συνόρων του καὶ ἐξεστράτευσε κατὰ τῆς Κολωνείας [8], Νεοκαισαρείας [9], Βαϋβερδώνας [10] καὶ Θεοδοσιουπόλεως [11] τότε ὁ Ἅγιος, ὡς στρατηγὸς καὶ ἡγεμὼν τῆς Χαλδίας καὶ τῆς Κολωνείας [12], ὑπερήσπισεν αὐτὰς μετὰ θάρρους καὶ θαυμαστῆς εὐτολμίας, ἀλλὰ καὶ ψυχικῆς ἀγαλλιάσεως. Ἔχων δὲ τὰς ἐλπίδας του εἰς τὴν ἀκαταμάχητον δύναμιν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ἐπέπεσε κατὰ τῶν ἐχθρῶν, ἐκ τῶν ὁποίων κατ’ ἀρχὰς πολλοὺς ἀπέκτεινε, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ πλείστους ἐκ τῶν στρατηγῶν τοῦ Ἰσμαήλ, εἰς τὸ τέλος ὅμως ὑποκύπτει εἰς τὴν σκληρότητα αὐτῶν. Συλληφθεὶς αἰχμάλωτος εἰς Βαϋβερδώνα καὶ ὁδηγηθεὶς εἰς Θεοδοσιούπολιν, κατὰ θείαν καὶ τοῦτο οἰκονομίαν, ὑπό τινος τῶν τοῦ Ἰσμαὴλ στρατηγῶν, Ἀμυράλου καλουμένου [13], ὑπερέχοντος τῶν ἄλλων κατὰ τὸ θάρσος καὶ τὴν φυσικὴν ἀγριότητα, κατηναγκάζετο νὰ ἀρνηθῇ τὸν Σωτῆρα Χριστὸν καὶ νὰ ἀσπασθῇ τὴν θρησκείαν τῶν ἀσεβῶν Ἀγαρηνῶν, οἵτινες καὶ ὑπέσχοντο εἰς αὐτὸν βασιλικὰς τιμὰς καὶ δόξας, ἐὰν δεχθῇ τὴν πίστιν των, εἰ δ’ ἄλλως θὰ ἐτιμωρεῖτο ὄχι μόνον διὰ ποικίλων καὶ σκληρῶν βασάνων, ἀλλὰ καὶ διὰ θανάτου.

Ἀλλ’ ὁ ἀτρόμητος τὴν ψυχὴν καὶ πολὺς τῇ συνέσει Ἀθλητὴς τοῦ Χριστοῦ Θεόδωρος, εὑρὼν τὸν καιρόν, τὸν ὁποῖον τόσον διακαῶς ἐπεθύμει, ὑπὸ τῆς θείας Χάριτος ἐμπνευσθείς, οὐδόλως ἐπείσθη εἰς τὸ ἀσεβὲς ἐκεῖνο πρόσταγμα, οὔτε τὰς τυραννικὰς ἀπειλὰς ἐφοβήθη, ἀλλ’ ἤνοιξε τὸ στόμα του καὶ ἤρχισε νὰ κηρύττῃ τὸν Χριστὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ καὶ Θεὸν ἀληθινὸν μετὰ μεγάλης φωνῆς λέγων· «Οὐδέν τι τῶν ἐπιγείων μὲ δελεάζει, ἀλλ’ οὔτε μὲ ἀποσπᾷ ἀπὸ τῆς ἐπιθυμίας τοῦ νὰ πάθω ὑπὲρ τοῦ Χριστοῦ·