Ὑποσημειώσεις
[1] Σπουδαιοτάτου σημείου τῆς ἱστορίας τοῦ Ἰακὼβ ἅπτεται ἐνταῦθα ὁ θεῖος Πατήρ, τῆς πάλης τοῦ Ἰακὼβ μετὰ τοῦ Θεοῦ ἐμφανισθέντος εἰς αὐτὸν ὑπὸ τὴν μορφὴν Ἀγγέλου ἢ ἀνθρώπου. Ἡ πάλη αὕτη συνέβη εἰς τὸν Ἰακὼβ κατὰ τὴν ἐπιστροφὴν αὐτοῦ ἀπὸ τῆς Μεσοποταμίας εἰς τὴν Γῆν τῆς Ἐπαγγελίας. Ἀπόστασιν ἑξακοσίων μιλίων εἶχε διανύσει ὁδοιπορῶν ὁ Ἰακὼβ μετὰ τῆς ἀκολουθίας του, φεύγοντες τὴν ὀργὴν τοῦ Λάβαν. Ὅταν ὅμως ἐπλησίασεν εἰς τὰ ὅρια τῆς Χαναάν, ἄλλος φόβος κατέλαβε τὸν Ἰακώβ, πῶς θὰ ἐδέχετο τὴν εἴδησιν τῆς ἐπιστροφῆς του ὁ ἀδελφός του Ἠσαῦ, ἀπὸ προσώπου τοῦ ὁποίου εἶχεν ἀποδράσει πρὸ εἰκοσαετίας, ἕνεκεν τῆς ὀργῆς ἐκείνου διὰ τὴν ἀπώλειαν τῶν πρωτοτοκίων καὶ τῆς εὐλογίας τοῦ πατρός των Ἰσαάκ.
Ἐν τῇ ἀμηχανίᾳ του ὁ Ἰακὼβ ἀπέστειλε διαδοχικῶς πλούσια δῶρα εἰς τὸν Ἠσαῦ διὰ νὰ τὸν ἐξευμενίσῃ. Ὁ Ἠσαῦ εἰς ἀπάντησιν ἐξῆλθε πρὸς ὑπάντησιν τοῦ ἀδελφοῦ του μετὰ τετρακοσίων ἀνδρῶν. Ἡ ἀμηχανία τοῦ Ἰακὼβ ἐκορυφώθη, φόβος δεινὸς κατέλαβεν αὐτὸν διαλογιζόμενον περὶ τῶν πραγματικῶν προθέσεων τοῦ Ἠσαῦ. Ἀπέστελλε συνεχῶς δῶρα, ἀλλὰ καὶ ἀφωσιώθη εἰς θερμὴν προσευχήν. «Ἐξελοῦ με ἐκ χειρὸς τοῦ ἀδελφοῦ μου, ἐκ χειρὸς Ἠσαῦ, ὅτι φοβοῦμαι ἐγὼ αὐτόν, μή ποτε ἐλθὼν πατάξῃ με καὶ μητέρα ἐπὶ τέκνοις» (Γεν. λβʹ 11) ἐδέετο μετὰ δακρύων πρὸς τὸν Θεόν.
Κατὰ τὴν νύκτα ὁ Ἰακὼβ διεπέρασε πάντας τοὺς οἰκείους αὐτοῦ ἐντεῦθεν τοῦ χειμάρρου Ἰαβώκ, σπουδαίου παραποτάμου τοῦ Ἰορδάνου ρέοντος ἐξ ἀνατολῶν καὶ συμβάλλοντος μετ’ αὐτοῦ μεταξὺ τῆς θαλάσσης τῆς Γαλιλαίας καὶ τῆς Νεκρᾶς θαλάσσης, εἰς τὰ μετέπειτα σύνορα τῶν φυλῶν Μανασσῆ καὶ Γάδ. Ὁ ἴδιος εὑρίσκετο ἀκόμη ἐκεῖθεν τοῦ χειμάρρου, ὅπου εἶχεν ἀπομείνει μόνος, ὅτε ἐξαίφνης ἄγνωστός τις, ἐμφανισθεὶς ἐν σχήματι ἀνθρώπου, ἐπάλαιε μετ’ αὐτοῦ μέχρι πρωΐας. Κατὰ τὴν πάλην αὐτὴν ἐφαίνετο ὅτι ὁ Ἰακὼβ ἐνίκα τὸν ἐμφανισθέντα· ὅμως ἐκεῖνος ἤγγισε διὰ τῆς χειρός του τὸ ἄνω μέρος τοῦ μηροῦ τοῦ Ἰακώβ, τὸ πλατύ, καὶ εὐθὺς τοῦτο ἐναρκώθη. Ἐκράτει τότε ὁ Ἰακὼβ τὸν ἄγνωστον καὶ ἐκεῖνος τοῦ λέγει· «Ἀπόστειλόν με· ἀνέβη γὰρ ὁ ὄρθρος» (Γεν. λβʹ 26) καὶ ὅσα ἄλλα ἐν τῷ σημείῳ τοῦτο τῆς ὁμιλίας του ἑρμηνεύων ὁ θεῖος Χρυσόστομος ἀναφέρει.
Ποῖος ὅμως ἠτο ὁ ἐμφανισθείς ἄγνωστος, ὁ μετὰ τοῦ Ἰακὼβ ἀντιπαλαίσας; Ἀπεριφράστως διασαφεῖ τοῦτο ἐνταῦθα ὁ Ἅγιος Πατήρ. Ἦτο, λέγει, αὐτὸς ὁ Θεός, ὑπὸ τὸ πνεῦμα δὲ τοῦτο προβαίνει εἰς τὴν ἑρμηνείαν του. Τοῦτο καὶ ὁ ἴδιος ὁ πατριάρχης Ἰακὼβ εὐθέως ὡμολόγησε και τὸν τόπον ἐκεῖνον ὠνόμασε «Φανουήλ», ὅπερ σημαίνει «Πρόσωπον Θεοῦ» ἢ «Εἶδος Θεοῦ». Ἰδοὺ τί ἀκριβῶς ἀναφέρει εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἡ Ἁγία Γραφή· «Καί ἐκάλεσεν Ἰακὼβ τὸ ὄνομα τοῦ τόπου ἐκείνου, Εἶδος Θεοῦ· εἶδον γὰρ Θεὸν πρόσωπον πρὸς πρόσωπον, καὶ ἐσώθη μου ἡ ψυχὴ» (Γεν. λβʹ 30). Τοῦτο καὶ πολλοί τῶν Πατέρων οὕτως ἑρμηνεύουσι καὶ οὐδόλως δύναται νὰ λεχθῇ, ὅτι ἀντιβαίνει τοῦτο πρὸς τὴν ἄκραν ἀλήθειαν καθ’ ἢν «Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε» (Ἰωάν. αʹ 18), καθότι καὶ ἐνταῦθα δὲν ἐνεφανίσθη ὁ Θεὸς εἰς τὸν Ἰακώβ, καθὼς εἶναι ἐν πάσῃ τῇ μεγαλοπρεπείᾳ Αὐτοῦ καὶ ἐν τῇ ἀπροσίτῳ οὐσίᾳ Αὐτοῦ, ἀλλ’ ὑπὸ τὸ σχῆμα Ἀγγέλου ἢ ἀνθρώπου.
Ὄντως ὁ Θεός, κατὰ τὴν θείαν Αὐτοῦ οὐσίαν, εἶναι διὰ τοὺς ἀνθρώπους ἀόρατος, ἀκατάληπτος, ἀφανής, ἀπροσπέλαστος. Παρὰ ταῦτα ὅμως ἐνεφανίσθη πολλάκις εἴς τινας τῶν ἀνθρώπων διά τινος ὁρατοῦ αὐτοῖς σχήματος, τουτέστιν ὑπὸ μορφὴν Ἀγγέλου ἢ ἀνθρώπου ἢ περιστερᾶς ἢ πυρὸς ἢ νεφέλης ἢ καὶ ἄλλων τινῶν σχημάτων, ἅπερ ἦσαν ἐντελῶς περιστασιακὰ καὶ διὰ τὴν συγκεκριμένην καὶ μόνον περίπτωσιν χρησιμεύσαντα. Ὑπὸ τὴν μορφὴν τριῶν Ἀγγέλων ἢ ἀνδρῶν ἐνεφανίσθη ἡ Ὑπεράρχιος Τριὰς εἰς τὸν Ἀβραὰμ παρὰ τῇ δρυῒ τῇ Μαυρῇ (Γεν. ιηʹ 1) καὶ πάλιν ὑπὸ τὴν μορφὴν Ἀγγέλου καὶ ἀνθρώπου ἐνεφανίσθη ἐν τῇ προκειμένῃ περιπτώσει εἰς τὸν Ἰακὼβ (ἔνθ’ ἀνωτέρω). Ὑπὸ τὴν μορφὴν Ἀγγέλου καί πυρός, τῆς καιομένης Βάτου, ἐνεφανίσθη ἐπὶ τοῦ Χωρὴβ εἰς τὸν Μωϋσῆν (Ἐξ. γʹ 2), καὶ πάλιν ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν ἐπί τὰς κεφαλὰς τῶν Ἀποστόλων κατὰ τὴν Πεντηκοστὴν (Πράξ. βʹ 3). Ὑπὸ τὴν μορφὴν περιστερᾶς ἐνεφανίσθη εἰς τὸν Ἰορδάνην κατὰ τὴν Βάπτισιν τοῦ Κυρίου (Ματθ. γʹ 16, Μάρκ. αʹ 10, Λουκ. γʹ 22, Ἰωάν. αʹ 32), καὶ ὑπὸ τὴν μορφὴν νεφέλης ἐνεφανίσθη εἰς τὴν θείαν τοῦ Κυρίου Μεταμόρφωσιν (Ματθ. ιζʹ 5, Μάρκ. θʹ 7, Λουκ. θʹ 34-35).
Ἄλλοι τινὲς ὑποστηρίζουσιν, ὅτι Ἄγγελος ἁπλοῦς ἦτο ὁ μετὰ τοῦ Ἰακὼβ ἀντιπαλαίσας, ὡς τοῦτο ὁρίζει καὶ ὁ Προφήτης Ὠσηέ, λέγων· «καὶ ἐνίσχυσε μετὰ Ἀγγέλου καὶ ἠδυνάσθη» (Ὠσ. ιβʹ 4). Ὅμως σαφῶς ἐκ τῆς ἐνταῦθα περιγραφῆς προκύπτει, ὅτι αὐτὸς ὁ Θεὸς παρουσιάσθη εἰς τὸν Ἰακὼβ ὑπὸ μορφὴν Ἀγγέλου ἢ ἀνθρώπου. Παρουσιάσθη δὲ ὅταν οὗτος εὑρίσκετο εἰς τὸ κατώφλιον τῆς Γῆς τῆς Ἐπαγγελίας, ἵνα αὐτὸν ἐνισχύσῃ καὶ ἀπὸ τοῦ φόβου ἀπαλλάξῃ καὶ βεβαιώσῃ ὅτι αἱ πρὸς αὐτὸν θεῖαι Αὑτοῦ ὑποσχέσεις θέλουν ἐκπληρωθῆ. Κατὰ τὴν ἐμφάνισίν του ταύτην ἐχαρίσατο εἰς αὐτὸν καὶ τὸ ὄνομα Ἰσραὴλ καὶ εὐλόγησεν αὐτὸν ὁ Κύριος· «Καὶ εἶπεν αὐτῷ· οὐ κληθήσεται ἔτι τὸ ὄνομά σου Ἰακώβ, ἀλλ’ Ἰσραὴλ ἔσται τὸ ὄνομά σου, ὅτι ἐνίσχυσας μετὰ Θεοῦ, καὶ μετὰ ἀνθρώπων δυνατὸς ἔσῃ» (Γεν. λβʹ 28) «καὶ εὐλόγησεν αὐτὸν ἐκεῖ» (αὐτόθι 29).
