Τῇ Ϛ’ (6ῃ) τοῦ αὐτοῦ μηνὸς μνήμη τῶν Ἁγίων Μεγάλων Μαρτύρων Τεσσαράκοντα Δύο, τῶν ἐν τῷ Ἀμορίῳ, ΘΕΟΔΩΡΟΥ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΚΑΛΛΙΣΤΟΥ, ΘΕΟΦΙΛΟΥ, ΒΑΣΩΗ καὶ τῶν σὺν αὐτοῖς.

Ὅταν ἤκουσαν τὰς φλυαρίας ταύτας οἱ φρόνιμοι ἐκεῖνοι ἄνδρες, ἀτενίσαντες ὁ εἷς τὸν ἀλλον μὲ ἀνδρεῖον καὶ σοφὸν βλέμμα, ἐχαμογέλασαν καὶ ἀπήγγειλαν σιγὰ τὴν ὠδὴν τοῦ Προφήτου Δαυΐδ· «Διηγήσαντό μοι παράνομοι ἀδολεσχίας, ἀλλ’ οὐχ ὡς ὁ νόμος σου, Κύριε· πᾶσαι αἱ ἐντολαί σου ἀλήθεια· ἀδίκως κατεδίωξάν με, βοήθησόν μοι» (Ψαλμ. ριη’ 85-86). Πρὸς δὲ τοὺς ἀπεσταλμένους εἶπον· «Νομίζετε τὴν διδασκαλίαν ταύτην ἀληθινὴν καὶ θεάρεστον; Τὸ νὰ νικᾶσθε δηλαδὴ εἰς ἑκάστην πρᾶξιν ἀπὸ τὰς ὀρέξεις τῆς σαρκός, τὸ δὲ λογικόν, τὸ ὁποῖον ἔχετε, νὰ δουλεύῃ καὶ νὰ ὑποτάσσηται εἰς τὸν θυμόν, εἰς τὴν πονηρίαν καὶ εἰς τὰς διαφόρους ἡδονάς, κανὲν δὲ ἀπὸ ταῦτα νὰ μὴ νικᾶται ἀπὸ τὴν φρόνησιν καὶ νὰ ἐμποδίζηται ἀπὸ τὸν χαλινὸν τῆς ἐγκρατείας; Ἐὰν πολιτεύηται καὶ ζῇ τὴν ζωήν του τοιουτοτρόπως ὁ ἄνθρωπος, κατὰ τί διαφέρει ἀπὸ τὸ ἄλογον, θηρίον; Ἡμεῖς, ὦ ἄνδρες, εἴμεθα μαθηταὶ ἐκείνων, οἵτινες λέγουν πρὸς τὸν Θεόν· «Οὐ μὴ ἀποστῶμεν ἀπὸ σοῦ, ἀλλ’ ἕνεκα σοῦ θανατούμεθα· ὅλην τὴν ἡμέραν ἐλογίσθημεν ὡς πρόβατα σφαγῆς» (Ρωμ. η’ 36, Ψαλμ. μγ’ 23) καὶ οὔτε δυνάμεις οὔτε ἐνεστῶτα οὔτε μέλλοντα οὔτε ὕψωμα οὔτε βάθος οὔτε τις κτίσις ἑτέρα δυνήσεται ἡμᾶς χωρίσαι ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν» (Ρωμ. η’ 38-39). Ταῦτα ἀκούσαντες ἐκεῖνοι καὶ φρονοῦντες, ὅτι κανεὶς ἐκ τῶν Ἁγίων δὲν ἦτο ἀνώτερος ἀπὸ τὰ ἄλογα ζῷα, ἐπέστρεψαν καὶ αὐτοὶ πρὸς τὸν χαλίφην των ἠλεγμένοι καὶ κατῃσχυμμένοι.

Παρῆλθεν, ἀρκετὸς καιρὸς καὶ ἄλλοι τινές, γυμνοσοφισταὶ καλούμενοι, ὑποκρινόμενοι πρόφασιν ὁμοίαν πρὸς τοὺς προτέρους, ἤτοι προτιθέμενοι δῆθεν νὰ δώσουν ἐλεημοσύνην, ἦλθον πάλιν εἰς τὴν φυλακήν. Ἀφ’ οὗ δὲ διένειμαν τὴν ἐλεημοσύνην των καὶ ἐκάθισαν, εἶπον εἰς τοὺς Μάρτυρας· «Τί πρᾶγμα εἶναι ἀδύνατον εἰς τὸν Θεόν;». Οἱ δὲ Μάρτυρες ἀπεκρίθησαν «Οὐδέν· διότι τοῦτο ἁρμόζει εἰς τὴν θείαν φύσιν, δηλαδή, νὰ μὴ εἶναι τίποτε ἀδύνατον εἰς τὸν Θεόν». Εἶπον τότε ἐκεῖνοι· «Ἐφ’ ὅσον λοιπὸν ὅλα εἰναι δυνατὰ εἰς τὸν Θεόν, ἂς ἐξετάσωμεν εἰς ποῖον χαρίζει ὁ Θεὸς τὴν δύναμίν του κατὰ τὸν παρόντα καιρόν εἰς τοὺς Ἕλληνας ἢ εἰς τοὺς Ἰσμαηλίτας; Εἰς ποίους ἔδωκε κληρονομίαν τὰ τόσον εὐτυχισμένα καὶ δεδοξασμένα γένη, εἰς σᾶς ἢ εἰς ἡμᾶς; Ποίων τὰ στρατεύματα νικοῦν καὶ μεγαλύνονται καὶ ποίων θερίζονται ὡς χόρτος καὶ κατανικῶνται; Δὲν εἶναι δίκαιος ὁ Θεός; Ἐφ’ ὅσον λοιπὸν εἶναι δίκαιος, δὲν ἤθελε δώσει εἰς ἡμᾶς πλουσίως καὶ ἐνδόξως τὰς εὐεργεσίας του, ἐὰν δὲν εὕρισκεν ἡμᾶς πληρωτὰς τῶν ἐντολῶν του. Καὶ ἐὰν δὲν ἔβλεπε σᾶς ἀπίστους εἰς τὸν προφήτην του, δὲν ἤθελε σᾶς καταντήσει αἰχμαλώτους εἰς ἡμᾶς».


Ὑποσημειώσεις

[1] Ἀμόριον· πόλις τῆς κεντρικῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἐν Φρυγίᾳ κειμένη μεταξὺ τῶν ἀρχαίων πόλεων Ἀπαμείας καὶ Συννάδων νοτιοδυτικῶς τοῦ Σαγγαρίου ποταμοῦ, μέχρι τοῦ ὁποίου ἔφθασαν τὰ Ἑλληνικὰ στρατεύματα κατά τὸ ἔτος 1921. Τὸ Ἀμόριον ἀναδειχθὲν ἐπὶ τῆς Βυζαντινῆς ἐποχῆς κυρίως ὡς ἀκραῖον ἀμυντικὸν φρούριον κατὰ τῶν ἐπιθέσεων Ἀράβων καὶ Τούρκων, ἀντέστη πολλάκις ἐπιτυχῶς κατὰ τούτων ἐπὶ αἰῶνας, ἀλλὰ καὶ πολλὰς ὑπέστη κατὰ καιροὺς καταστροφὰς καὶ δῃώσεις, ὧν σπουδαιότεραι ἦσαν αἱ ἐξῆς: 1) Ἐπὶ Κώνσταντος (641-668), 2) ἐπὶ Θεοδοσίου τοῦ Γʹ (716), 3) ἐπὶ Λέοντος Δʹ (775-780), 4) ἐπὶ Κωνσταντίνου Ϛʹ (780-797) καὶ 5) ἐπὶ Θεοφίλου τὸ 838, ὅτε καὶ κατελήφθη διὰ προδοσίας ὑπὸ τοῦ Χαλίφου τῆς Βαγδάτης Μοτασέμ, ὅστις καὶ ἀνέσκαψε τοῦτο ἐκ θεμελίων καὶ κατέσφαξε τὸν πληθυσμὸν αὐτοῦ. Ὁ ἀγὼν διὰ τὴν κατάληψίν του ὑπῆρξε σκληρὸς καὶ πεισματώδης, κατὰ τὸ διάστημα τούτου ἐφονεύθησαν ἐκ μέρους μὲν τῶν Βυζαντινῶν ἅπαντες σχεδὸν οἱ προασπισταί αὐτοῦ ὑπολογιζόμενοι εἰς 70.000, τῶν ὑπολειφθέντων κατασφαγέντων ὑπὸ τῶν κατακτητῶν μετὰ τὴν κατάληψιν, ἐκ μέρους δὲ τῶν Ἀράβων ἕτεραι 70.000 ἀνδρῶν, ἀριθμοί οἱ ὁποῖοι διὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην τοῦ πολέμου στήθους πρὸς στῆθος ἦσαν τρομακτικοί. Ἡ συνολικὴ δύναμις τῶν στρατευμάτων τοῦ Μοτασὲμ κατὰ τὴν ἐπίθεσιν τοῦ Ἀμορίου ἦτο 520.000 ἀνδρῶν, ἐξ ὧν οἱ 130.000 ἱππεῖς.

Τὴν ἱστορικὴν ταύτην μάχην κατὰ τοῦ ἀποκεκλεισμένου Ἀμορίου παρηκολούθησεν ὁ ἴδιος ὁ αὐτοκράτωρ Θεόφιλος ἀπὸ τοῦ Δορυλαίου (Ἐσκὴ-Σεχήρ), χωρὶς νὰ δυνηθῇ νὰ προσφέρῃ οὐδεμίαν βοήθειαν. Ὁ Μοτασὲμ ἐφέρθη μετὰ τοσαύτης κατὰ τοῦ Ἀμορίου ἀγριότητος καὶ διότι τοῦτο ἀπετέλει ἐπὶ αἰῶνας τὸ κάρφος τῶν ὀφθαλμῶν τών Ἀράβων, ἀλλὰ καὶ κυρίως πρὸς ἀντεκδίκησιν τοῦ Θεοφίλου, τοῦ ὁποίου τὸ Ἀμόριον ὑπῆρχεν ἰδιαιτέρα πατρίς τοῦ πατρός του καὶ ὅστις Θεόφιλος πολεμῶν προηγουμένως πρὸς τοὺς Ἄραβας εἶχε φθάσει μέχρι τοῦ Εὐφράτου καὶ κατατροπώσας τὸν Μοτασὲμ δὲν ἐφείσθη οὔτε τῆς ἰδιαιτέρας ἐκείνου πατρίδος, λεηλατήσας καὶ ἐρημώσας τὴν Σωζόπετραν. Τὴν κατὰ τοῦ Ἀμορίου ἐπίθεσιν τοῦ Μοτασὲμ προβλέψας ὁ Θεόφιλος εἶχεν ὁ ἴδιος ὀργανώσει τὴν ἄμυναν αὐτοῦ κατὰ τὸν καλύτερον δυνατὸν τρόπον καὶ εἶχεν ἀναθέσει τὴν προάσπισίν του εἰς τοὺς μεγαλυτέρους στρατηγοὺς καὶ ἐπιτελεῖς του τὸν Ἀέτιον, τὸν Κρατερόν, τὸν Κάλλιστον, τὸν Κύριλλον, τὸν Μελισσηνόν, τὸν Θεόφιλον κ.λ.π., οἵτινες καὶ ὑπέστησαν μαρτυρικὸν θάνατον, ὡς ἐν τῷ παρατιθεμένῳ Συναξαρίῳ ἐξιστορεῖται. Μετά τινα ἔτη τὸ Ἀμόριον ἐπανεκτήθη ἀπὸ τοὺς Βυζαντινούς, οὐδέποτε ὅμως ἠδυνήθη νὰ ἐπανέλθῃ εἰς τὴν προτέραν του σημασίαν, ἀπωλέσθη δὲ τελικῶς διὰ τὸ Βυζάντιον τὸ 1110. Τὴν ἐπὶ Θεοφίλου ἀπώλειαν τοῦ Ἀμορίου κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην οἱ μὲν Ἕλληνες ἐθρήνησαν, οἱ δὲ Ἄραβες ἐπανηγύρισαν ὅσον περίπου μετὰ ταῦτα καὶ οἱ Ὀθωμανοὶ Τούρκοι τὴν ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Τοσαύτη σημασία ἀπεδίδετο τότε εἰς τὸ Ἀμόριον. Σήμερον οὐδὲν ἴχνος αὐτοῦ σώζεται.

[2] Ἡ ἐπὶ τοῦ προκειμένου προφητεία τοῦ Ἁγίου Προφήτου Ἡσαΐου ἔχει πληρέστερον ὡς ἑξῆς· «Καὶ ὁ λαὸς οὐκ ἐπεστράφη, ἕως ἐπλήγη, καὶ τὸν Κύριον οὐκ ἐξεζήτησαν· καὶ ἀφεῖλε Κύριος ἀπὸ Ἰσραὴλ κεφαλὴν καὶ οὐράν, μέγαν καὶ μικρὸν ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ, πρεσβύτην, καὶ τοὺς τὰ πρόσωπα θαυμάζοντας (τοὺς προσωπολήπτας), αὕτη ἠ ἀρχή· καὶ προφήτην διδάσκοντα ἄνομα, οὗτος ἡ οὐρά καὶ ἔσονται οἱ μακαρίζοντες τὸν λαὸν τοῦτον πλανῶντες καὶ πλανῶσιν, ὅπως καταπίωσιν αὐτούς…» (Ἡσ. θʹ 13-16). Ἡ ἔκφρασις κεφαλὴ καὶ οὐρὰ εἶναι παροιμιώδης καὶ ἐννοεῖ τὴν ἀρχὴν καὶ τὸ τέλος, τοὺς πρώτους καὶ τοὺς τελευταίους. Ἐπὶ τοῦ προκειμένου λοιπὸν ἡμεῖς νομίζομεν, ὅτι κεφαλὴν ὀνομάζει ὁ Προφήτης τὸν Ἰσραήλ, ὡς τὸν πρῶτον λαὸν τοῦ Θεοῦ, οὐρὰν δὲ τὸν Μωάμεθ, ὡς ὑπὸ τῶν ὀπαδῶν αὐτοῦ ἀποκαλούμενον τελευταῖον τῶν Προφητῶν. Ἄλλωστε ὁ ἴδιος ὁ Προφήτης Ἡσαΐας χαρακτηρίζει εἰρωνικῶς τὸν ψευδοπροφήτην τοῦτον οὐρὰν προσθέτων εὐθὺς τὸ «προφήτην διδάσκοντα ἄνομα, οὗτος ἡ οὐρά».

[3] Ὁ Κ. Παπαρρηγόπουλος ἐν τῇ Ἱστορίᾳ τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους (τόμ. Γʹ βʹ σελ. 257) Βοϊδίτσην ὀνομάζει τοῦτον καὶ προσθέτει ὅτι ἦτο ξένος μισθοφόρος ὑπηρετῶν ἐν Ἀμορίῳ. Οὗτος, κατὰ τὰς περιγραφὰς τῶν ἱστορησάντων τὴν ἅλωσιν τοῦ Ἀμορίου, ἐξετόξευσεν ἀπὸ τοῦ πολιορκημένου φρουρίου γράμμα διὰ βέλους πρὸς τοὺς πολιορκητὰς ὑποδεικνύων τὸ μᾶλλον εὐάλωτον μέρος τῶν τειχῶν. Ὅθεν συγκεντρώσας ὁ Μοτασὲμ τὰς δυνάμεις του εἰς τὸ σημεῖον ἐκεῖνο ἐνήργησεν αἰφνιδιαστικὴν διὰ νυκτὸς ἐπίθεσιν καὶ ἐπέτυχε τὴν ἅλωσιν αὐτοῦ. Τὸν Βοϊδίτσην ἐτιμώρησεν αὐτὸς οὗτος ὁ Μοτασὲμ διὰ τὴν προδοσίαν του ταύτην, διατάξας τὸν ἀποκεφαλισμὸν αὐτοῦ εὐθὺς μετὰ τὴν θανάτωσιν τῶν Τεσσαράκοντα δύο Ἁγίων Μαρτύρων. Τὴν ἀμοιβὴν ταύτην εἰσέπραξεν οὗτος ἀπὸ τοὺς φίλους του διὰ τὴν διπλῆν προδοσίαν, τῆς πόλεως καὶ τῆς πίστεως, τὴν ὁποίαν διέπραξεν. Οὕτως ἐπληρώθη καὶ ἐπ’ αὐτὸν ἡ ρῆσις κατὰ τὴν ὁποίαν «τὴν προδοσίαν ἠγάπησαν πολλοί, τὸν δὲ προδότην οὐδείς». Χαρακτηριστικὸν εἶναι τὸ ὑπὸ τοῦ Μοτασὲμ περὶ τούτου λεχθέν, ὅταν τὴν ἀποκεφάλισιν αὐτοῦ διέταξεν. Ἐάν, εἶπε, ἦτο καλὸς ἄνθρωπος, δὲν θὰ ἐπρόδιδε τὸν τόπον του καὶ ἐὰν ἦτο καλὸς Χριστιανὸς δὲν θὰ ἐπρόδιδε τὴν πίστιν του μετὰ τὴν πρώτην προδοσίαν.