ΘΕΟΦΑΝΗΣ ὁ Ὅσιος Πατὴρ ἡμῶν ἐγεννήθη ἐν Κωνσταντινουπόλει περὶ τὸ ἔτος ψνθ’ (759), βασιλεύοντος τοῦ δυσσεβοῦς καὶ εἰκονομάχου βασιλέως Κωνσταντίνου Ε’ τοῦ Κοπρωνύμου τοῦ βασιλεύσαντος κατὰ τὰ ἔτη ψμα’-ψοε’ (741-775). Οἱ γονεῖς του ὑπῆρξαν εὐγενεῖς καὶ πλούσιοι ἄρχοντες τῆς Θεσσαλονίκης, καὶ ὁ μὲν πατὴρ αὐτοῦ ἐκαλεῖτο Ἰσαὰκ καὶ ἦτο στρατηγὸς ἐν τῇ ἀρχῇ τῶν Αἰγαιοπελαγιτῶν, ἡ δὲ μήτηρ του ὠνομάζετο Θεοδότη. Ἐν τῇ παιδικῇ δὲ ἔτι ἡλικίᾳ τοῦ Ἁγίου εὑρισκομένου ἀπέθανεν ὁ πατὴρ αὐτοῦ, ἡ δὲ μήτηρ του ἀναλαβοῦσα τὴν ἐκπαίδευσιν αὐτοῦ ἐδίδαξεν εἰς αὐτὸν τὰ Ἑλληνικὰ γράμματα καὶ τὴν κατὰ Χριστὸν διδασκαλίαν, δωδεκαετῆ δὲ ἔτι ὄντα τὸν ἐνύμφευσε καὶ παρὰ τὴν θέλησίν του μετά τινος ἐναρέτου, πλουσίας, εὐγενοῦς καὶ ὡραιοτάτης νέας, ὀνόματι Μεγαλώ, μετὰ τῆς ὁποίας καὶ συνέζησεν ἐπὶ ὀκτὼ ἔτη.

Ἐπειδὴ ὅμως ὁ μακάριος Θεοφάνης ἠγάπα τὴν Μοναχικὴν πολιτείαν καὶ ὅλος ὁ πόθος του ἦτο ἀφιερωμένος εἰς αὐτήν, οὐδόλως ἠρέσκετο εἰς τὰ τοῦ γάμου. Μάλιστα ἔπεισεν εἰς τοῦτο καὶ τὴν εὐλογημένην ἐκείνην Μεγαλὼ καὶ διήρχοντο τὸν βίον των ἐν παρθενίᾳ. Τοῦτο πληροφορηθεὶς ὁ πενθερός του ἠνάγκαζε τὸν νέον νὰ πράττῃ τὰ τοῦ γάμου. Καὶ ὄχι μόνον οὗτος ἀλλὰ καὶ ὁ βασιλεὺς μετὰ τοῦ ὁποίου, λόγῳ τοῦ ἀξιώματός του, συνεδέετο ὁ πενθερὸς τοῦ Ὁσίου ἐπέδρα ἐπὶ τὸν Ὅσιον προσπαθῶν νὰ ἀποτρέψη αὐτὸν ἀπὸ τοῦ σκοποῦ του. Ἐπειδὴ ὅμως ὁ Ὅσιος δὲν ἐπείθετο, τὸν ἀπέστειλεν ὁ βασιλεὺς εἰς τὸ φρούριον τῆς Κυζίκου, τὸ ὁποῖον τότε ἐκτίζετο, ἵνα συμβοηθήσῃ καὶ αὐτός, νομίζων ὅτι οὕτω θὰ τὸν ἀπέσπα ἀπὸ τὴν ἀφοσίωσίν του πρὸς τὸν Θεόν.Ὅμως ὁ Ὅσιος καὶ ἐκεῖ μεταβὰς τὴν μὲν ἐντολὴν τοῦ βασιλέως ἐξετέλεσε δαπανήσας καὶ ἐξ ἰδίων του ἐξόδων, ἀπὸ δὲ τοῦ σκοποῦ του οὐδόλως ἀπεμακρύνθη, ἀλλὰ γνωρισθεὶς καὶ μὲ τοὺς εἰς τὰ μέρη ἐκεῖνα ἀσκουμένους Μοναχούς, θερμότερος ἐγίνετο εἰς τὸν πόθον τῆς τηρήσεως τῆς καθαρᾶς παρθενίας καὶ τῆς μοναχικῆς πολιτείας, μάλιστα δὲ ἐν τῇ περιοχῇ ἐκείνῃ καὶ τὸν ἀσκητικὸν αὐτοῦ ἐτέλεσε δίαυλον κατόπιν.

Ὅταν δὲ ὁ Ὅσιος ἔφθασεν εἰς τὸ εἰκοστὸν πρῶτον ἔτος τῆς ἡλικίας του, τότε καὶ ὁ θηριώνυμος βασιλεὺς Λέων ὁ Δ’ καὶ ὁ πενθερὸς τοῦ Ὁσίου ἀπέθανον καὶ οὕτως ὄχι μόνον ὁ Ὅσιος εἰς αὐτὸ τὸ ἄνθος τῆς ἡλικίας του ἔμεινεν ἐλεύθερος νὰ πράξῃ κατὰ τὸ θέλημά του, ἀλλὰ καὶ ἡ οἰκουμένη ὁλόκληρος ἀπηλευθερώθη ἀπὸ τῆς τυραννίας τῶν Ἰσαύρων, διότι τὰ σκῆπτρα τῆς βασιλείας ἀνέλαβεν ἡ εὐσεβεστάτη βασίλισσα Εἰρήνη μετὰ τοῦ υἱοῦ της Κωνσταντίνου τοῦ Ϛ’ ἐν ἔτει ψπ’ (780).