Τῇ ΚΒ’ (22ᾳ) τοῦ αὐτοῦ μηνὸς μνήμη τοῦ Ἁγιου Μάρτυρος ΒΑΣΙΛΙΣΚΟΥ ἀνεψιοῦ τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Τήρωνος.

Ἀκολούθως οἱ στρατιῶται ἔφεραν τὸν Ἅγιον Βασιλίσκον πρὸ τοῦ ἡγεμόνος, ὅστις ἠρώτησεν αὐτόν· «Σὺ εἶσαι ὁ Βασιλίσκος ὁ περιβόητος;». Ὁ Ἅγιος ἀπεκρίθη· «Ἐγὼ εἶμαι ὁ ταπεινὸς Βασιλίσκος». Εἶπεν ἐν ὀργῇ ὁ ἡγεμών· «Διατὶ λοιπὸν δὲν θυσιάζεις εἰς τοὺς θεοὺς κατὰ τὸ βασιλικὸν πρόσταγμα;». Ἀπήντησεν ὁ Ἅγιος· «Τὶς σοῦ εἶπεν ὅτι δὲν θυσιάζω; Ἐγὼ θύω εἰς τὸν Θεὸν θυσίαν αἰνέσεως καὶ ἐξομολογήσεως». Ὁ ἡγεμών τότε, ταῦτα ἀκούσας, ἐχάρη πολύ, νομίζων ὅτι ἠννόει τοὺς θεούς του. Ὁ δὲ Ἅγιος, πλησιάσας εἰς τὸν βωμόν, ἠρώτησε τοὺς ἱερεῖς πῶς ὠνομάζετο ὁ θεός των. Ἐκεῖνοι δὲ εἶπον· «Ἀπόλλων». Καὶ ὁ Ἅγιος συνεπλήρωσεν· «Ἡ ἐπωνυμία τοῦ Θεοῦ σας σημαίνει τὴν ἀπώλειαν ἐκείνων, οἵτινες πιστεύουσιν εἰς αὐτόν. Διότι ὅσοι τὸν προσκυνοῦσιν, ἀπόλλυνται αἰωνίως». Λέγει ὁ ἡγεμών· «Καὶ ὁ Θεός σου πῶς ὀνομάζεται;». Ἀπήντησεν ὁ Ἅγιος· «Ἐκεῖνος εἶναι ἀνέκφραστος, ἀκατάληπτος καὶ ἀόρατος». Λέγει ὁ ἡγεμών· «Λοιπὸν ὁ Θεός σου δὲν ἔχει ὄνομα;». Ἀπεκρίθη ὁ Ἅγιος· «Καλεῖται Παντοκράτωρ, Κύριος καὶ παμβασιλεὺς Σαβαὼθ καὶ Ὤν, Ἀδωναΐ, Σωτήρ, εὔσπλαγχνος, ἐλεήμων, μακρόθυμος καὶ πολυέλεος. Πρὸς Αὐτὸν ἐγὼ προσφέρω θυσίαν αἰνέσεως». Τότε ὁ ἡγεμὼν εἶπεν· «Εἰς ὅποιον θεὸν θέλεις θυσίασον, μόνον μὴ μᾶς ἐνοχλῇς μὲ τὴν φιλοσοφίαν σου». Ὑψώσας τότε ὁ Ἅγιος τὰς χεῖρας καὶ τὰ ὄμματα πρὸς τὸν οὐρανόν, προσηυχήθη οὕτως· «Ὁ Παντοκράτωρ Θεός, ὁ μόνος ἀγαθὸς καὶ εὔσπλαγχνος, ὁ ἐπακούων πάντων τῶν πιστῶν Σου, δεῖξον τὴν ἀγαθότητά Σου καὶ πρὸς ἐμὲ τὸν ἀνάξιον. Ὡς δὲ ἔπλασες τὸν ἄνθρωπον καὶ ἐμόρφωσας καὶ ἐνεφύσησας εἰς αὐτὸν Πνεῦμα Ἅγιον, Αὐτός, Κύριε, ἐπάκουσον καὶ νῦν τῆς δεήσεώς μου καὶ κίνησον τὸ κωφὸν καὶ ἀναίσθητον εἴδωλον, σύντριψον αὐτό, διασκόρπισον τὴν μιαρὰν θυσίαν τῶν εἰδωλολατρῶν καὶ δεῖξον εἰς αὐτοὺς ὅτι Σὺ εἶσαι μόνος Θεὸς καὶ εὐλογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν». Ὥς δὲ ταῦτα προσηυχήθη, κατῆλθεν ἐξ οὐρανοῦ πῦρ, ὅπερ κατέκαυσε τὸν ναὸν καὶ συντρίψαν τὸ εἴδωλον τοῦ ψευδωνύμου θεοῦ ὡς ἄμμον διεσκόρπισε. Βλέπων ὁ ἡγεμὼν τὸ γενόμενον, ἐξῆλθε τοῦ ναοῦ, ἐνῷ ἅπασα ἡ πόλις κατεταράχθη ἐκ τοῦ φόβου. Ὁ δὲ Ἅγιος, ἔσωθεν ἱστάμενος, ἔψαλλε λέγων· «Ἀναστήτω ὁ Θεὸς καὶ διασκορπισθήτωσαν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ…» (Ψαλμ. ξζ’ 1).


Ὑποσημειώσεις

[1] Δύο ἀρχαιόταται πόλεις τῆς ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ Καππαδοκίας ἔφερον τὸ ὄνομα Κόμανα, ἡ μία τῆς ἄνω Καππαδοκίας καὶ ἡ ἑτέρα τῆς Καππαδοκίας τοῦ Πόντου· ἡ δευτέρα ὑπῆρξε ἀποικία τῆς πρώτης.

[2] Εἰς τὸν Ναὸν αὐτὸν τοῦ Ἁγίου Μάρτυρος Βασιλίσκου ἐτελεύτησεν ὁ θεῖος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ἐνῷ ὡδηγεῖτο εἰς τὸν τόπον τῆς ἐξορίας του, τὴν Πιτυοῦντα. Ἡ φέρουσα τὸν Ἅγιον συνοδεία ἐστάθμευσε κατὰ τὴν νύκτα τῆς 13ης πρὸς 14ην Σεπτεμβρίου τοῦ ἔτους 407 εἰς τὸν Ναὸν τοῦτον, εἰς τὸν ὁποῖον καὶ διενυκτέρευσεν. Ἐκεῖ, ἐν ὁράματι, ἐνεφανίσθη εἰς τὸν θεῖον Χρυσόστομον ὁ Μάρτυς Βασιλίσκος καὶ εἶπε πρὸς αὐτόν· «Θάρσει, ἀδελφὲ Ἰωάννη, αὔριον γὰρ ἅμα ἐσόμεθα». Καὶ πράγματι, τὴν ἑπομένην ὁ θεῖος Χρυσόστομος ἐκοιμήθη ἐκεῖ καὶ ἐκεῖ ἐτάφη πλησίον τοῦ ἱεροῦ Λειψάνου τοῦ Ἁγίου Μάρτυρος Βασιλίσκου. Τὸ ἱερὸν Λείψανον τοῦ θείου Χρυσοστόμου παρέμεινεν ἐκεῖ μέχρι τοῦ ἔτους 435, ὅτε καὶ μετηνέχθη εἰς Κωνσταντινούπολιν. Ὁ τάφος σῴζεται κενός. Εἰς τὴν Βιογραφίαν τοῦ θείου Χρυσοστόμου ὁ Ἅγιος Βασιλίσκος περιγράφεται ὡς Ἀρχιερεὺς καὶ Ἱερομάρτυς, εἰς τὸ Συναξάριον ὅμως αὐτοῦ οὐδὲν τοιοῦτον ἀναφέρεται. Βλέπε περὶ τούτου εἰς τὴν ιγʹ (13ην) Νοεμβρίου, ὅτε ἐπιτελοῦμεν τὴν μνήμην τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ἐν τόμῳ ΙΑʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Βλέπε καὶ ἐν τόμῳ Αʹ, εἰς τὴν κδʹ (24ην) Ἰανουαρίου, ὅτε ἐπιτελεῖται ἡ μνήμη τῆς ἀνακομιδῆς τοῦ ἱεροῦ Λειψάνου τοῦ θείου Χρυσοστόμου.