Τῇ Ε’ (5ῃ) τοῦ αὐτοῦ μηνὸς μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΣΑΒΒΑ τοῦ Ἡγιασμένου.

Ὁ δὲ μακάριος Σάββας, ἐπειδὴ ἦτο εἰς ὅλας τὰς ἀρετὰς πεπαιδευμένος, δὲν ἠναντιώθη, ἀλλ’ εἶπε πρὸς αὐτὸν μετ’ εὐλαβείας καὶ ταπεινότητος· «Ἐγώ, Πάτερ Ἅγιε, ἦλθον εἰς τὴν ἁγιωσύνην σου, διὰ νὰ μὲ ὁδηγήσῃς πρὸς σωτηρίαν καὶ εἶμαι ἕτοιμος νὰ ὑπακούω εἰς ὅλα τὰ σωτήρια προστάγματά σου».

Ἔστειλε λοιπὸν ὁ μέγας Εὐθύμιος τὸν Σάββαν πρὸς τὸν μακάριον Θεόκτιστον, γράφων εἰς αὐτόν, ὅτι οὗτος εἶχε πεπληρωμένην τὴν ψυχὴν θείου Πνεύματος καὶ νὰ τὸν κυβερνήσῃ ἐπιμελῶς, ἐπειδὴ αὐτὸς ἔμελλε νὰ πληρώσῃ τὴν οἰκουμένην ἀπὸ τὴν δόξαν αὐτοῦ εἰς τὸ ὕστερον, καθὼς καὶ ἐγένετο καὶ ἐγνωρίσθη ἀληθεστάτη ἡ προφητεία του· ὅτι αὐτὸς ἔκτισεν εἰς τὴν Παλαιστίνην Λαύραν μεγάλην καὶ συνήχθησαν εἰς αὐτὴν Μοναχοὶ ἀναρίθμητοι, εἰς τοὺς ὁποίους ὁ Σάββας ἦτο κανὼν καὶ στάθμη ἀκριβεστάτη ἁγιωσύνης καὶ τοὺς ἔδωκε νόμον καὶ τάξεις, καθὼς ἐδιδάχθη ἀπ’ αὐτὸν τὸν μέγαν Εὐθύμιον, προστάσσων ἐπάνω εἰς ὅλα νὰ μὴ δεχθῶσι ποτέ ἀγένειόν τινα, τὸ ὁποῖον ἕως τὴν σήμερον φυλάττουν ἀπαρασάλευτα. Ἔμεινε λοιπὸν ὁ θεῖος Σάββας μὲ τὸν μακάριον Θεόκτιστον καὶ ὑπηρέτει ἐπιμελῶς εἰς ὅλας τὰς σωματικὰς διακονίας, ἤτοι ἔφερε ξύλα καὶ ὕδωρ, ἔσκαπτε τὸν κῆπον καὶ ἄλλας βαρείας ὑπηρεσίας ἐτέλει ἐπιμελῶς, ἐπειδὴ ἦτο ὄχι μόνον ταπεινὸς καὶ καλόγνωμος, ἀλλὰ καὶ ἀνδρεῖος τὴν δύναμιν και μεγάλος εἰς τὸ ἀνάστημα τοῦ σώματος· ὅθεν ὅλους ἐβοήθει μετὰ χαρᾶς καὶ πάντες τὸν ηὐχαρίστουν καὶ τὸν ἠγάπων.

Παρ’ ὅλας ὅμως τὰς βαρείας ταύτας σωματικὰς ἐργασίας δὲν ἔλειπε ποσῶς ὁ μακάριος καὶ ἀπὸ τὰς νυκτερινὰς εὐχὰς καὶ ἀκολουθίας, ἀλλὰ καὶ τὰς καθημερινὰς ὑπηρεσίας ἀόκνως ἐποίει· καὶ εἰς τὰς νυκτερινὰς ἀκολουθίας πρῶτος εἰσήρχετο καὶ πάντες ἐθαύμαζον βλέποντες τόσην ἀρετὴν καὶ εὐπρέπειαν τελειότητος εἰς ἡλικίαν νεάζουσαν. Βλέπων δὲ ὁ δαίμων τὴν προθυμίαν αὐτοῦ, ἐδοκίμασε νὰ τὸν ἐμποδίσῃ ἀπὸ τὸν ἔνθεον ἔρωτα μὲ τρόπον τοιοῦτον. Ἦτο ἀδελφός τις εἰς ἐκεῖνο τὸ φροντιστήριον, τὸ γένος Ἀλεξανδρεύς, Ἰωάννης ὀνόματι, ὅστις παρεκάλει πολλάκις τὸν μακάριον Θεόκτιστον νὰ τὸν συγχωρήσῃ νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, εἰς τὴν ὁποίαν ἐτελεύτησαν οἱ γονεῖς του, νὰ τακτοποιήσῃ τὰ τῆς περιουσίας των, νὰ τοῦ δώσῃ δὲ τὸν Σάββαν συνοδόν, ὅστις ἦτο δυνατός, ἔμπειρος καὶ πρόθυμος εἰς πᾶσαν ὑπηρεσίαν. Μετὰ βίας λοιπὸν συγκατετέθη ὁ Θεόκτιστος καὶ ἀπελθόντες εἰς Ἀλεξάνδρειαν ἠρεύνησαν περὶ τῶν πραγμάτων τοῦ Ἰωάννου καὶ ἐξετέλεσαν πάντα ὅσα ἐχρειάζοντο.


Ὑποσημειώσεις

[1] Οὗτος ἑορτάζεται κατὰ τὴν γʹ (3ην) τοῦ Σεπτεμβρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Θʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

[2] Βλέπε περὶ ταύτης ἐν τῷ βίῳ τοῦ Ὁσίου Εὐθυμίου τοῦ Μεγάλου τῇ κʹ (20ῇ) τοῦ μηνὸς Ἰανουαρίου ἐν τόμῳ Αʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», καὶ ἐν τῇ ἑορτῇ τῆς μνήμης αὐτῆς, τῇ ιγʹ (13ῃ) τοῦ μηνὸς Αὐγούστου, ἐν τόμῳ Ηʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»

[3] Καθὼς καὶ ἐκ τοῦ ὀνόματος δείκνυται ὑπῆρχεν ἐνταῦθα παλαιὸν φρούριον, διότι ἡ λέξις Καστέλλιον παράγεται ἐκ τῆς λατινικῆς castellum, ἥτις σημαίνει μικρὸν φρούριον. Ἦτο δὲ τοῦτο τὸ ἐπὶ τῆς ἐποχῆς τῶν Μακκαβαίων ἀνεγερθὲν φρούριον Ὑρκανία καὶ καταστραφὲν ὑπὸ τῶν Ρωμαίων.

[4] Μόδιος· μέτρον ξηρῶν καρπῶν ἀντιστοιχοῦν πρὸς 3,6 κιλὰ περίπου.

[5] Περὶ τῆς Καισαρείας τῆς Παλαιστίνης βλέπε ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ Ιʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Άποστόλου Φιλίππου, τῇ ιαʹ (11ῃ) τοῦ μηνὸς Ὀκτωβρίου.

[6] Περὶ τῆς Καισαρείας τῆς Παλαιστίνης βλέπε προηγούμενην ὑποσημείωσιν. Ἡ Σκυθόπολις εἶναι καὶ αὐτὴ πόλις τῆς Παλαιστίνης, ἡ σπουδαιοτέρα τῆς ὁμοσπονδίας τῆς Δεκαπόλεως.

[7] Ἡ δεκάτη τρίτη Σεπτεμβρίου, καθ’ ἣν ἐπιτελοῦμεν τὴν μνήμην τῶν Ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως.

[8] Οὗτος ἐχειροτονήθη Ἐπίσκοπος Ἀσκάλωνος ὑπὸ τοῦ Πατριάρχου Ἠλία. Ἔγραψε κατὰ τοῦ Σεβήρου Ἀντιοχείας. Ὑπῆρξε φίλος τοῦ Ὁσίου Σάββα, τὸν ὁποῖον καὶ ἐβοήθησε κατὰ τὴν ἀνοικοδόμησιν τῶν Ναῶν τῆς Παλαιστίνης. Ἦτο δὲ ἡ Ἀσκάλων ἀρχαία παραλιακὴ πόλις τῆς Παλαιστίνης κειμένη μεταξὺ Γάζης καὶ Ἀζώτου, ἀνήκουσα τὸ πάλαι εἰς τοὺς Φιλισταίους. Μεταγενεστέρως περιῆλθεν εἰς πολλοὺς ξένους κατακτητὰς καὶ κατεστράφη τελείως τὸ 1270 ὑπὸ τοῦ σουλτάνου Bibar Bondokdar. Σήμερον μόνον ἐρείπια αὐτῆς σῴζονται καλούμενα Chirbet Askalan.

[9] Πρόκειται πιθανῶς περὶ τοῦ Παλαιστίνου ρήτορος Ζαχαρία, ὅστις διετέλεσε καὶ δικηγόρος ἐν Κωνσταντινουπόλει, στενῶς συνδεθεὶς μὲ τὴν αὐτοκρατορικὴν αὐλήν. Ὑπεστήριξε τὸ «Ἑνωτικὸν» τοῦ Ζήνωνος καὶ τὴν ἐν γένει πολιτικὴν τῶν αἱρετικῶν αὐτοκρατόρων, εἶτα ὅμως προσεχώρησεν εἰς τὴν Ὀρθοδοξίαν. Ἐκλεγεὶς ἀκολούθως Ἐπίσκοπος Μυτιλήνης μετέσχεν ὡς τοιοῦτος τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει Συνόδου τοῦ 536, ἥτις κατεδίκασε τὸν παλαιὸν φίλον του Σεβῆρον.

[10] Τὸ κράτος τῶν Βανδήλων ἐν ἄλλαις ἐκδόσεσιν, καθὼς καὶ ὑπὸ τοῦ συγγραφέως, ὀνομάζεται ἐνταῦθα Γελίμερα, ἐκ τοῦ ὀνόματος τοῦ τότε βασιλέως τῶν Βανδήλων Γελιμέρου.

[11] Τὸ κεντηνάριον ἦτο μονὰς μετρήσεως βάρους τῶν Βυζαντινῶν ἀντιστοιχοῦσα πρὸς 100 λίτρας ἢ 32,5 χιλιόγραμμα περίπου (1 λίτρο: 323-326 γραμμάρια), ἑπομένως τὰ 12 κεντηνάρια ἀντιστοιχοῦν πρὸς 390 κιλὰ χρυσοῦ περίπου.

[12] Ἐφ’ ὅσον χρόνον διετηρεῖτο καὶ ἤκμαζεν ἡ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία καὶ εἶχεν ὑπὸ τὸν ἔλεγχόν της τὴν Παλαιστίνην, ἀπεθησαυρίζετο καὶ τὸ ἱερὸν καὶ σεβάσμιον Λείψανον τοῦ μακαρίου Σάββα εἰς τὴν Ἱερὰν αὐτοῦ Μονὴν καὶ πλεῖστα ὅσα θαύματα ἐτέλει εἰς τοὺς μετὰ Πίστεως ἐπικαλουμένους τὴν βοήθειαν τοῦ Ἁγίου. Ὅταν δὲ παρεχώρησεν ὁ Θεός, κρίμασιν οἷς Αὐτὸς οἶδε, νὰ περιέλθουν ὅλοι ἐκεῖνοι οἱ ἱεροὶ καὶ Ἅγιοι Τόποι εἰς τὰς χεῖρας τῶν Ἀράβων, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τῶν Λατίνων, Σταυροφόρων μετέπειτα, τότε καὶ τὸ ἱερὸν Λείψανον τοῦ Ἁγίου Σάββα, ὅπως καί τόσα ἄλλα ἱερὰ τῆς Ὀρθοδοξίας κειμήλια, ἀφαιρεθὲν ἀπὸ τὴν Μονήν του διεκομίσθη εἰς Κωνσταντινούπολιν, μετὰ δὲ ταῦτα εἰς Βενετίαν, ὅπου καὶ παρέμεινε μέχρις ἐσχάτων. Προσφάτως δὲ μόλις, θείᾳ καὶ πάλιν νεύσει τοῦ τὰ πάντα ἐπισκοποῦντος Θεοῦ, ἀπεδόθη τοῦτο ὑπὸ τῶν Λατίνων εἰς τὴν Ἱεράν του Μονήν.

Ὅταν ἡ ἀπόφασις τῆς ἀποδόσεως ἀνεκοινώθη ὑπὸ τοῦ Πάπα Παύλου τοῦ Ϛʹ εἰς τὸν Πατριάρχην Ἱεροσολύμων Βενέδικτον Αʹ, τότε κατηρτίσθη πενταμελὴς ἐπιτροπὴ ἐξ Ἁγιοταφιτῶν Κληρικῶν, ἤτοι τοῦ Ἐπισκόπου Ἰορδάνου κ. Βασιλείου, τῶν Ἀρχιμανδριτῶν Γερμανοῦ Σκευοφύλακος τοῦ Παναγίου Τάφου, Θεοδοσίου Καθηγουμένου Βηθανίας καὶ Σεραφεὶμ Καθηγουμένου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Σάββα καὶ τοῦ Διακόνου Κυριακοῦ, ἥτις μεταβᾶσα εἰς Βενετίαν, παρέλαβε παρὰ τῶν ἐκεῖ Λατινικῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀρχῶν τὸ ἱερὸν καὶ πάνσεπτον Σκήνωμα. Ἐνδύσαν δὲ αὐτὸ διὰ τῶν ἱερῶν ἐμβλημάτων τοῦ Μοναχικοῦ σχήματος τῶν Ὀρθοδόξων καὶ προπεμπόμενον μετὰ πάσης ἐπισημότητος καὶ εὐλαβείας ὑπὸ τοῦ Κλήρου καὶ τοῦ λαοῦ τῆς Βενετίας διεκόμισεν ἀεροπορικῶς ἀπὸ Βενετίας εἰς Ἱεροσόλυμα. Τὸ ἀεροπλάνον τὸ φέρον τὸ ἱερὸν Λείψανον καὶ τὴν Συνοδείαν αὐτοῦ προσεγειώθη εἰς τὸ ἀεροδρόμιον τοῦ Ἑλληνικοῦ τὴν ἰδίαν ἡμέραν τῆς ἀπὸ τῆς Βενετίας ἀναχωρήσεως του, ἤτοι τὴν 25ην Ὀκτωβρίου τοῦ ἔτους 1965 καὶ ὥραν 10ην νυκτερινήν, παρέμεινε δὲ καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τῆς νυκτὸς ἐν τῷ ἀεροδρομίῳ. Ἐπ’ αὐτοῦ ἀνῆλθον καὶ προσεκύνησαν τὸ ἅγιον Λείψανον ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν κ. Χρυσόστομος, πολλοὶ ἐκκλησιαστικοὶ παράγοντες καὶ πλῆθος κόσμου, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ἡ ἡμετέρα ἐλαχιστότης. [Σ.τ.Ε. Ὁ ἀείμνηστος π. Βίκτωρ Ματθαίου]

Τὴν πρωΐαν τῆς ἑπομένης καὶ ὥραν 9ην πρωϊνὴν τὸ ἀεροπλάνον φέρον τὸ πολύτιμον φορτίον του ἀνεχώρησε δι’ Ἱεροσόλυμα. Ἡ εἴδησις τῆς διελεύσεως τοῦ ἱεροῦ Λειψάνου ἐξ Ἀθηνῶν, γνωσθεῖσα δημοσίᾳ μετὰ τὴν ἀναχώρησιν τοῦ ἀεροπλάνου, προεκάλεσε μεγίστην δυσφορίαν μεταξὺ τῶν εὐλαβῶν Χριστιανῶν διὰ τὴν τηρηθεῖσαν ἀνεξήγητον τοῖς πολλοῖς μυστικότητα καὶ τὴν μὴ ἀποβίβασιν αὐτοῦ εἰς Ἀθήνας πρὸς προσκύνησιν. Τὸ ἀεροπλάνον ἀφίχθη εἰς Ἱεροσόλυμα τὴν ἰδίαν ἡμέραν. Ἐκεῖ ἐν πομπῇ καὶ παρατάξει, προεξάρχοντος τοῦ Πατριάρχου κ. Βενεδίκτου, ἀκολουθουμένου καὶ ὑπὸ τοῦ περὶ αὐτὸν Ἱεροῦ Κλήρου καὶ πλήθους κόσμου, ὑπεδέχθησαν μετὰ πάσης εὐλαβείας τὸ ἱερὸν Λείψανον, τὸ ὁποῖον ἀφοῦ ἐπ’ ἀρκετὰς ἡμέρας ἐξετέθη πρὸς προσκύνησιν εἰς τὸν Ναὸν τοῦ Παναγίου Τάφου ἐκομίσθη εἶτα εἰς τὴν Ἱερὰν αὐτοῦ Μονὴν καὶ ἐναπετέθη εἰς τὴν ἀρχικήν του κατοικίαν, ἔπειτα ἀπὸ ὑπερχιλιετῆ ἀπουσίαν. Τοῦτο, ὡς μαρτυρεῖ ὁ Σκυθοπολίτης Κύριλλος, εὑρέθη τὸ πρῶτον σῶον καὶ ἀκέραιον ἐν ἔτει 548, πότε ὅμως ἐφυγαδεύθη ἐκ Παλαιστίνης δὲν εἶναι γνωστόν, ἴσως κατά τινα ἐπιδρομὴν Ἀράβων. Ἀπὸ τῆς Κων/πόλεως ἐκλάπη, κατὰ μὲν τοὺς Λατίνους, τὸ 911, κατ’ ἄλλους δὲ τὸ 1206.