Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἡ ἀνάμνησις τῆς εἰσόδου τῆς ἀχειροτεύκτου μορφῆς τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ἐκ τῆς Ἐδεσσηνῶν πόλεως, εἰς ταύτην τὴν θεοφύλακτον Βασιλίδα ἀνακομισθείσης.

Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνωθεν τῆς θύρας τόπος ἦτο κοῖλος, κατεσκευασμένος μὲ θόλον ἐν σχήματι κυλίνδρου, ἤναψε μὲν ὁ Ἐπίσκοπος ἔμπροσθεν τῆς ἁγίας Εἰκόνος τοῦ Χριστοῦ λύχνον, ἔβαλε δὲ ἔμπροσθεν αὐτοῦ κεραμίδα, καὶ κτίσας τὸν τόπον ἔξωθεν μὲ πλίνθους καὶ χρίσας μὲ ἄσβεστον, ἔκλεισε τὸ ἔνδοθεν μέρος, καὶ ἐξίσωσε τὸ τεῖχος εἰς ὁμαλὴν ἐπιφάνειαν· οὕτω δὲ μὴ φαινομένης πλέον τῆς Εἰκόνος τοῦ Κυρίου, ἀπετράπη ὁ δυσσεβὴς τοῦ σκοποῦ του καὶ δὲν ἐκρήμνισεν αὐτήν.

Ἔκτοτε παρῆλθε τοσοῦτος χρόνος, ὥστε δὲν ἐνεθυμεῖτό τις πλέον ποῦ ἦτο κεκρυμμένη ἡ ἁγία Εἰκών. Ὅταν δὲ ὁ βασιλεὺς τῶν Περσῶν Χοσρόης, ἐπὶ Ἡρακλείου βασιλέως Ρωμαίων, ἐν ἔτει ἀπὸ Χριστοῦ χιε’ (615), ἐπολέμει τὰς πόλεις τῆς Ἀσίας, ἔφθασε μέχρις Ἐδέσσης· κατ’ αὐτῆς δὲ πάντα λίθον κινήσας, ἔρριψεν εἰς φόβον καὶ ἀγωνίαν τοὺς κατοίκους, οἱ ὁποῖοι προσφυγόντες εἰς τὸν Θεόν, καὶ παρακαλέσαντες αὐτὸν μετὰ θερμῶν δακρύων καὶ συντριβῆς καρδίας εὗρον ἐν ἀκαρεὶ σωτηρίαν οὕτω πως.

Νύκτα τινὰ φαίνεται εἰς τὸν Ἐπίσκοπον, Εὐλάβιον ὀνομαζόμενον, γυνή τις ἐνδοξοτάτη, ἡ ὁποία εἶπεν εἰς αὐτόν, ὅτι πολὺ καλῶς θελει πράξει, ἐὰν λάβῃ τὴν ἐπὶ τῆς θύρας τῆς πόλεως κεκρυμμένην ἀχειροποίητον Εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, δείξασα καὶ τὸν τόπον διὰ τῆς χειρός της. Ὁ δὲ Ἐπίσκοπος, ἐλθὼν ἐπὶ τόπου καὶ σκάψας, ὦ τοῦ θαύματος! εὗρε τὴν μὲν θείαν Εἰκόνα τοῦ Κυρίου σώαν καὶ ἀδιάφθορον, τὸν δὲ λύχνον ἀνημμένον μετὰ πεντακόσια καὶ ἐπέκεινα ἔτη· ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν κέραμον τὴν ὁποίαν ὁ τότε Ἐπίσκοπος ἔβαλεν ἔμπροσθεν τοῦ ἁγίου Μανδηλίου εὗρεν ἐκτετυπωμένην ἄλλην Εἰκόνα τοῦ Κυρίου, ἀπαράλλακτον μὲ τὴν ἐν τῷ ἁγίῳ Μανδηλίῳ. Ἀμφότερα δὲ ταῦτα τὰ θεῖα ἐκτυπώματα καὶ τὰς Εἰκόνας τοῦ Κυρίου βλέποντες οἱ τῆς Ἐδέσσης πολῖται ἐνεπλήσθησαν ἅπαντες πνευματικῆς εὐφροσύνης καὶ ἀγαλλιάσεως. Λαβὼν λοιπὸν ὁ Ἐπίσκοπος τὴν ἁγίαν Εἰκόνα τοῦ Κυρίοι καὶ λιτανείαν ποιήσας, ἐπῆγεν εἰς τὸ μέρος τῆς πόλεως, ὅπου ἔξωθεν ἔσκαπτον οἱ Πέρσαι· τοῦθ’ ὅπερ ἐννόησαν ἐκ τοῦ ἤχου τῶν χαλκῶν ὀργάνων. Ὅταν δὲ ἐπλησίασεν ἐκεῖ ὁ Ἐπίσκοπος, ἔρριψεν ἔλαιον ἐκ τοῦ λύχνου εἰς τὴν ἡτοιμασμένην ὑπὸ τῶν Ἐδεσσηνῶν πυράν, καὶ παρευθὺς ἡ φλὸξ ἀνάψασα ἐξηφάνισεν ὅλους τοὺς Πέρσας· ἀλλὰ καὶ εἰς τὸ πῦρ, τὸ ὁποῖον ἀνάψαντες ἔξω τῆς Ἐδέσσης οἱ Πέρσαι ἔτρεφον μὲ ἄπειρα ξύλα ἀποκοπέντα ἀπὸ τῶν ἐκεῖ πλησίον δένδρων, ἅμα ἐπλησίασεν ὁ Ἐπίσκοπος μετὰ τῆς θείας Εἰκόνος, εὐθὺς ἠγέρθη σφοδρὸς ἄνεμος, καὶ στρέψας τὴν φλόγα κατὰ τῶν Περσῶν, ἐδίωκε τούτους καὶ κατέκαιεν. Ὅθεν ταῦτα παθόντες οἱ Πέρσαι, ἀνεχώρησαν ἄπρακτοι.


Ὑποσημειώσεις

[1] Τοῦτο φαίνεται ὅτι παρεξέσθη ἐκ τοῦ ρητοῦ ἐκείνου, τὸ ὁποῖον εἶπεν ὁ Θεὸς πρὸς τὸν Ἠσαΐαν· «Ἀκοῇ ἀκούσετε, καὶ οὐ μὴ συνῆτε, καὶ βλέποντες βλέψετε, καὶ οὐ μὴ ἴδητε» (Ἠς. ϛʹ 9)· διότι τό, οὐ μὴ ἴδητε, τοῦτο νοεῖται ἀντὶ τοῦ, οὐ μὴ πιστεύσητε. Τοῦτο δὲ δηλοῖ καὶ ἐκεῖνο ὅπερ εἶπεν ἐν Εὐαγγελίοις ὁ Κύριος· «Ἵνα οἱ μὴ βλέποντες βλέψωσιν (ἤτοι πιστεύσωσι), καὶ οἱ βλέποντες τυφλοὶ γένωνται» [ἤτοι νὰ μείνωσιν ἐν τῇ ἀπιστίᾳ] (Ἰωάν. θʹ 39). Τὸ δὲ ἵνα ἐνταῦθα δὲν εἶναι αἰτιολογικόν, αλλ’ ἀποφατικόν, ἤτοι, ὄχι διότι οἱ ἰδόντες δὲν ἐπίστευσαν, διὰ τοῦτο οἱ μὴ ἰδόντες ἐπίστευσαν εἰς ἐμὲ καὶ ἔζησαν, ἀλλ’ ὅτι, τῶν ἰδόντων μὴ θελησάντων νὰ πιστεύσωσιν, ἐκ τούτου ἀπέβη τὸ νὰ πιστεύσωσιν οὗτοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ νὰ ζήσωσι.

Καθὼς εἶναι καὶ ἐκεῖνο τὸ ἐν Εὐαγγελίοις εἰρημένον περὶ τοῦ τυφλοῦ· «Οὔτε οὗτος ἥμαρτεν, οὔτε οἱ γονεῖς αὐτοῦ, ἀλλ’ ἵνα φανερωθῇ τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ ἐν αὐτῷ» ὡς ἑρμηνεύουσιν αὐτὸ ὁ Χρυσορρήμων καὶ ὁ Θεοφύλακτος.

[2] Σημείωσαι ὅτι ὁ πρωτοσπαθάριος Γεώργιος ὁ Μανιάκης, στρατηγὸς ὢν εἰς τὰς χώρας πέριξ τοῦ Εὐφράτου ποταμοῦ, ἐκυρίευσε τὴν Ἔδεσσαν ὅπου εὗρε καὶ τὴν ἰδιόγραφον ταύτην ἐπιστολὴν τοῦ Κυρίου καὶ ἀπέστειλεν αὐτὴν εἰς τὸν βασιλέα Ρωμανὸν Ἀργυρόπουλον, ἐν ἔτει 1028 (ὅρα τὸν Μελέτιον τόμ. βʹ σελ. 388). Λέγει δὲ ὁ Θεοφάνης καὶ ὁ Κωδινὸς ὅτι ἐπὶ Μιχαὴλ τοῦ Παφλαγόνος ἔγινε λιτανεία κατὰ τὴν ὁποίαν ἐβάσταζον οἱ τοῦ βασιλέως ἀδελφοί, ὁ μὲν τὴν πρὸς Αὔγαρον ταύτην ἐπιστολὴν τοῦ Κυρίου, ὁ δὲ τὰ σπάργανα αὐτοῦ (σελ. 1152 τῆς Δωδεκαβίβλου τοῦ Δοσιθέου).

[3] Οὗτος ὁ Ἀπόστολος Θαδδαῖος ἦτο ἐκ τῆς Ἐδέσσης, καὶ ἑορτάζεται κατὰ τὴν εἰκοστὴν πρώτην τοῦ Αὐγούστου. Γράφει δὲ Γεώργιος ὁ Σύγκελλος ἐν τῇ Χρονογραφίᾳ, ὅτι ὁ Ἀπόστολος οὗτος Θαδδαῖος ἐπῆγεν εἰς τὴν Ἔδεσσαν κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον, καθ’ ὃν ἐπίστευεν ὁ Παῦλος ἤτοι, κατὰ τὸ τριακοστὸν ἕκτον ἔτος ἀπὸ Χριστοῦ. Ὁ δὲ Παμφίλου Εὐσέβιος ἐν κεφ. ιγʹ τοῦ αʹ βιβλίου τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας ἀναφέρει καὶ τὰς ἀνωτέρω ἀμοιβαίας δύο ἐπιστολάς, τοῦ Αὐγάρου πρὸς τὸν Ἰησοῦν καὶ τοῦ Ἰησοῦ πρὸς τὸν Αὔγαρον, λέγων, ὅτι παρέλαβεν αὐτὰς ἀπὸ τῶν ἀρχαίων βασιλικῶν παλατίων τῆς Ἐδέσσης, εἰς τὰ ὁποῖα ἔκπαλαι ἐφυλάττοντο. Ἐπιβεβαιοῖ δὲ τὰ τοῦ Εὐσεβίου καὶ ὁ θεῖος Ἐφραὶμ ὁ Σῦρος, ὁ καὶ τῆς Ἐδεσσηνῶν Ἐκκλησίας χρηματίσας διάκονος. Τὰς ἐπιστολὰς ταύτας τοῦ Αὐγάρου καὶ τοῦ Κυρίου ἐδέχθησαν ὁ Προκόπιος, ὁ Εὐάγριος, ὁ Κεδρηνὸς καὶ Θεόδωρος ὁ Στουδίτης, παρὰ Ἀλεξάνδρου τοῦ Νατάλη (ὅρα σελ. 246 τῆς Δωδεκαβίβλου). Καίτοι δὲ οἱ ὑστερινοὶ κριτικοὶ διά τινων ἐπιχειρημάτων ἀγωνίζονται νὰ ἀποδείξωσιν ἐπιπλάστους τήν τε ἱστορίαν ταύτην, περὶ τοῦ Ἀποστόλου Θαδδαίου, ὡς καὶ τὰς ἀνωτέρω δύο ἐπιστολάς, ὅμως Αὐγουστῖνος ὁ Καλμέτος ἐν τῷ Λεξικῷ τῆς θείας Γραφῆς, ἐν τῇ λέξει Αὔγαρος, ἄριστα σημειοῖ ὅτι καὶ ἂν παραδεχθῶμεν ὅτι ἔξωθεν παρεισήχθησαν περιστάσεις τινὲς εἰς τὰ ἀνωτέρω ἱστορούμενα, δὲν ἕπεται ἐκ τούτου ὅτι δὲν ἀληθεύει ἡ οὐσία τοῦ πράγματος. Οὐχὶ ὀρθῶς δὲ λέγει ὁ Σύγκελλος, ὅτι ὁ Ἀπόστολος Θαδδαῖος ἦτο εἷς ἐκ τῶν ἑβδομήκοντα, καθότι αὐτὸς ἦτο εἷς ἐκ τῶν δώκεκα.

[4] Ὁ δὲ Μελέτιος λέγει, ὅτι ἐν ᾧ ἡ Ἔδεσσα ἐκινδύνευε νὰ ἁλωθῇ ὑπὸ τῶν Ρωμαίων, οἵτινες τὴν ἐπολιόρκουν, οὖσαν πρότερον κεκυριευμένην ὑπὸ τῶν Ἀγαρηνῶν, τότε, λέγω, ἵνα φύγωσιν οἱ Ἐδεσσηνοὶ τὴν αἰχμαλωσίαν, ἔδωκαν λύτρον ἑαυτῶν τὴν ἀχειροποίητον ταύτην Εἰκόνα τοῦ Κυρίου, τὴν ὁποίαν ὑπεδέχθη ὁ βασιλεὺς μὲ λαμπρὰν καὶ πρέπουσαν δορυφορίαν (τόμ. βʹ, σελ. 354 τῆς Ἱστορίας). Προσθέτει δὲ ὁ αὐτός, ὅτι Νικηφόρος ὁ Φωκᾶς, ὁ ἐν ἔτει 963 βασιλεύσας, κατὰ τὸ δεύτερον ἔτος τῆς βασιλείας του, ἔφερεν εἰς Κωνσταντινούπολιν τὸ ἐκτύπωμα τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, τὸ ὁποῖον εὗρεν εἰς κέραμον κατὰ τὴν Ἱεράπολιν τῆς Συρίας ἴσως δὲ τὸ ἐκτύπωμα τοῦτο ἦτο τὸ εἰκονισθὲν εἰς τὴν κεραμίδα, ἥτις ἦτο ἔμπροσθεν τοῦ Μανδηλίου, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω, καὶ οὐχὶ αὐτὸ τὸ εἰς τὸ ἅγιον Μανδήλιον τετυπωμένον.

[5] Κατὰ λάθος φαίνεται ὅτι προσετέθη ἐνταῦθα ἡ Χριστόγραφος Ἐπιστολή, καθότι αὕτη ὕστερον ἐν ἔτει ͵ακηʹ (1028) μετεκομίσθη εἰς Κωνσταντινούπολιν, ὡς εἴπομεν.

[6] Λέγουσι δέ τινες, ὅτι ὁ ἀχειροποίητος οὗτος Χαρακτὴρ τοῦ Κυρίου εὑρίσκεται τώρα εἰς τὴν παλαιὰν Ρώμην (ὅρα σελ. 744 τῆς Δωδεκαβίβλου). Σημείωσαι ὅτι Κωνσταντῖνος Λάσκαρις ὁ βασιλεὺς γράφει τὴν διήγησιν περὶ τοῦ ἁγίου Μανδηλίου τούτου τοῦ μετακομισθέντος εἰς Κωνσταντινούπολιν, ἧς ἡ ἀρχή· «Οὐκ ἄρα μόνον αὐτὸς ἀκατάληπτος ἦν» (σῴζεται ἐν τῆ Μεγίστῃ Λαύρᾳ ἐν τῇ Μονῇ τοῦ Βατοπαιδίου καὶ ἐν τῇ τῶν Ἰβήρων). Εὑρίσκεται δὲ ἐν τῇ Λαύρᾳ καὶ ἕτερος λόγος περὶ τῆς αὐτῆς ὑποθέσεως, οὗ ἡ ἀρχή· «Περὶ τῆς ἐν Ἐδέσσῃ ἀχειροποιήτου καὶ Θείας Μοοφῆς τοῦ Χριστοῦ».