Ὑποσημειώσεις
[1] Ἐν δὲ τῷ Ὡρολογίῳ γράφεται οὕτω περὶ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, «Αἵρεσις παλαιὰ καὶ ἐπίσημος μεταξὺ τῶν Ἰουδαίων ἦσαν οἱ Φαρισαῖοι, οἵτινες, πονηροὶ ὄντες καὶ ὑποκριταί, τὰς μὲν κακίας αὐτῶν ἔκρυπτον, πᾶσαν δὲ ὑποκριτικὴν αὐτῶν ἀρετὴν ἐδημοσίευον, ποιοῦντες πάντα τὰ ἔργα αὐτῶν «πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις» (Ματθ. κγʹ 5)· διὸ καὶ ἐνομίζοντο ὑπὸ πάντων ἐνάρετοι καὶ δίκαιοι, καί, κατὰ τὴν φαινομένην τῆς ζωῆς ἁγιότητα, κεχωρισμένοι τῶν λοιπῶν, καθὼς δηλοῖ καὶ τὸ ὄνομα Φαρισαῖος. Ἐξεναντίας οἱ Τελῶναι, τοὐτέστιν οἱ ἀγοράζοντες τοὺς βασιλικοὺς φόρους, ἐπειδή, συλλέγοντες αὐτούς, ἐποίουν πολλὰς ἀδικίας καὶ ἁρπαγὰς δι’ αἰσχροκέρδειαν, διὰ τοῦτο πάντες ἐστοχάζοντο αὐτοὺς ἁμαρτωλοὺς καὶ ἀδίκους. Κατὰ τὴν τότε λοιπὸν κοινὴν γνώμην λαβὼν ὁ Ἰησοῦς ἕνα Φαρισαῖον, σημαίνοντα τὸν ἐνάρετον, καὶ ἕνα Τελώνην, δηλοῦντα τὸν ἁμαρτωλόν, ἐδίδαξε παραβολικῶς τῆς ὑπερηφανείας τὴν βλάβην καὶ τῆς ταπεινοφροσύνης τὴν ὠφέλειαν».
«Ἐπειδὴ δέ, μετὰ τρεῖς ἑβδομάδας, ἐμβαίνομεν εἰς τὸ στάδιον τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς καὶ εἰς τοὺς πνευματικοὺς τῆς ἀρετῆς ἀγῶνας, καὶ ἐπειδὴ πρῶτον ὅπλον πρὸς ἀρετὴν εἶναι ἡ ταπείνωσις, καθὼς ἐξ ἐναντίας ἡ ὑπερηφάνεια μέγιστον ἐμπόδιον εἰς αὐτήν, διὰ τοῦτο οἱ θεῖοι Πατέρες τὰς μὲν ἑβδομάδας ταύτας ἐπενόησαν ὡς προετοιμασίαν ἡμῶν εἰς τοὺς εἰρημένους ἀγῶνας, δι’ ἣν αἰτίαν καὶ τὴν παροῦσαν ἑβδομάδα ἐκάλεσαν Προφωνήσιμον, ὡς προλέγουσαν τρόπον τινὰ καὶ κηρύττουσαν, ὅτι ἤγγικε τῆς νηστείας ὁ καιρός, τὴν δὲ ἀνάγνωσιν τῆς τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου παραβολῆς ἔταξαν σήμερον, διδάσκοντες ἡμᾶς δι’ αὐτῆς, ἵνα μὴ ἐπαιρώμεθα, ὅταν πράττωμεν τὸ καλόν, μηδὲ καυχώμεθα δι’ αὐτὸ ὡς ὁ μεγάλαυχος Φαρισαῖος, ἀλλά, μαθόντες ἐκ τοῦ παραδείγματος ἐκείνου, ὅτι ὁ καπνὸς τῆς οἰήσεως καὶ τῆς καυχήσεως ἡ δυσωδία διώκουν τὴν Χάριν τοῦ Πνεύματος, καὶ ἀπογυμνοῦσαι τὸν ἄνθρωπον πάσης ἀρετῆς, κρημνίζουν αὐτὸν εἰς τοῦ ᾍδου τὰ βάραθρα, δεώμεθα μετὰ συντετριμμένης καρδίας τοῦ Θεοῦ, μιμούμενοι τοῦ Τελώνου τὴν ταπείνωσιν, ἥτις, κἂν ἁμαρτωλὸς ὑπάρχῃ ὁ ἄνθρωπος, κἂν εἰς ἔσχατα περιπέσῃ κακά, δικαιοῖ αὐτὸν καὶ εἰς ὕψος ἀναβιβάζει μέγα».
Ἐξ ἄλλου ὁ καθηγητὴς Εὐάγγελος Δ. Θεοδώρου εἰς τὴν περισπούδαστον διατριβήν του «Ἡ μορφωτικὴ ἀξία τοῦ ἰσχύοντος Τριῳδίου», περὶ ἧς ἐκτενῶς ἀναφέρομεν ἐν τῷ Προλόγῳ, λέγει τὰ ἑξῆς περὶ τῆς Κυριακῆς τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου «διὰ τῆς ἀναγνώσεως τῆς σχετικῆς παραβολῆς» (Λουκ. ιηʹ 10-14) καὶ διὰ τοῦ κατανυκτικοῦ ᾀσματικοῦ αὐτῆς πλούτου (ἡ Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου), εἶναι ἄριστον προανάκρουσμα καὶ εἰσαγωγὴ εἰς τὴν σύνθεσιν τοῦ Τριῳδίου, διότι ὁδηγεῖ εἰς τὴν πεποίθησιν, ὅτι μόνον ἡ συντριβὴ τῆς καρδίας καὶ ἡ διὰ τῆς ταπεινοφροσύνης ἀποφυγὴ τοῦ φαρισαϊκοῦ ἐγωϊσμοῦ ἀνοίγει τὰς πύλας τῆς ἀληθοῦς μετανοίας καὶ τοῦ θείου ἐλέους. Ἡ ταπεινοφροσύνη δὲ καὶ ἡ μετάνοια συνδέονται ἀρρήκτως μετὰ τοῦ πνεύματος τῆς αὐτοθυσίας, ὑφ’ οὗ διέπονται οἱ εὐσεβεῖς, ὡς τονίζει τὸ ἀποστολικὸν ἀνάγνωσμα τῆς ἡμέρας (Βʹ Τιμ. γʹ 10-15)».
