Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ τῆς τοῦ ΤΕΛΩΝΟΥ καὶ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ ἐν τῷ Ἱερῷ Εὐαγγελίῳ παραβολῆς μνείαν ποιούμεθα.

Ἔτι δὲ φέρουν διὰ τούτων εἰς τὴν μνήμην μας οἱ Ἅγιοι Πατέρες, ὅτι εἴμεθα ἀπερριμμένοι ἀπὸ τὰ ἀγαθὰ τοῦ Παραδείσου, καὶ ἐξουσιαζόμενοι καὶ φερόμενοι ὡς ἀνδράποδα ἀπὸ τὸν διάβολον καὶ ὅτι ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ, εὐσπλαγχνίᾳ καὶ συμπαθείᾳ κινούμενος, κατῆλθεν ἀπὸ τοὺς οὐρανούς, καὶ εἰς τὴν καθαρωτάτην μήτραν τῆς Παρθένου εἰσῆλθε, καὶ ἄνθρωπος ἔγινε διὰ τὴν ἰδικήν μας σωτηρίαν, καὶ μὲ τὸ μέσον τῆς ἰδίας του πολιτείας, ἤτοι προηγουμένως μὲ τὸ παράδειγμα τῆς ἄκρας ταπεινώσεώς Του καὶ τῆς νηστείας καὶ τῆς ἀποχῆς τῶν κακῶν καὶ τῶν ἐπιλοίπων του πράξεων ἔδειξεν εἰς ὅλους ἡμᾶς τὴν εἰς οὐρανοὺς ἀνάβασιν. Προσέτι νὰ ἐνθυμηθῶμεν, ὅτι καὶ ἔπαθε καὶ ἀπέθανε καὶ ἀνέστη καὶ πάλιν εἰς τοὺς οὐρανοὺς ἀνέβη· καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἐξαπέστειλεν εἰς τοὺς Ἁγίους αὐτοῦ Μαθητὰς καὶ Ἀποστόλους καὶ ὅτι Υἱὸς Θεοῦ καὶ Θεὸς τέλειος κατὰ πάντα ὑπ’ αὐτῶν ἀνεκηρύχθη καὶ ὅτι αὐτοὶ οἱ θεῖοι Ἀπόστολοι μεγάλα τε καὶ ἐξαίσια ἐνήργησαν διὰ τῆς Χάριτος τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ὅταν, κηρύξαντες εἰς πάντα τὸν κόσμον τὴν ἀληθινὴν Πίστιν, ἐσύναξαν ἀπὸ τὰ τετραπέρατα τῆς οἰκουμένης τοὺς Ἁγίους πάντας, ἀναπληρώσαντας τὸν ἄνω Κόσμον, ὅπως ἦτο ἐξ ἀρχῆς ὁ σκοπὸς τοῦ κτίσαντος ἡμᾶς Θεοῦ.

Ὡς ἐν περιλήψει λοιπόν, οὗτος εἶναι ὁ σκοπὸς τοῦ Τριῳδίου· πλὴν αἱ τρεῖς πρῶται Κυριακαί, δηλαδὴ αἱ τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου, τοῦ Ἀσώτου, καὶ τῆς Δευτέρας Παρουσίας ὡς μία προγύμνασις καὶ παρακίνησις ἐπενοήθησαν ἀπὸ τοὺς Ἁγίους Πατέρας, οὕτως ὥστε νὰ προετοιμασθῶμεν πρὸς τοὺς πνευματικοὺς ἀγῶνας τῶν νηστειῶν. Ὀνομάζονται δὲ αὗται καὶ προφωνήσιμοι, καὶ μάλιστα κατ’ ἐξαίρεσιν ἡ τῆς Τυροφάγου ἑβδομάς, διότι κοινῶς καὶ λαμπρῶς προαναφωνοῦσι καὶ προκηρύττουσι τοὺς ἀγῶνας, τοὺς ὁποίους ἔχομεν νὰ κάμωμεν κατὰ τῶν παθῶν καὶ τῶν δαιμόνων εἰς τὴν ἁγίαν Τεσσαρακοστήν, καὶ νὰ ἑτοιμασθῶμεν μὲ καλὴν γνώμην καὶ προθυμίαν νὰ δεχθῶμεν αὐτοὺς ὅλοι ἀνεξαιρέτως, ὄχι δηλαδὴ μόνον οἱ Μοναχοί, καθὼς μερικοὶ συνηθίζουν νὰ λέγουν, ἀλλὰ καὶ οἱ λαϊκοὶ ὅλοι καὶ ἄνδρες καὶ γυναῖκες, διότι ὁ Χριστὸς ἦλθεν εἰς τὸν Κόσμον διὰ νὰ σώσῃ ὅλους καὶ ὄχι ὀλίγους τινάς. Ἐπειδὴ δὲ οἱ θεῖοι Πατέρες γνωρίζουσιν, ὅτι ἡ ταπείνωσις εἶναι πρώτη ἀρχὴ καὶ πρῶτον μέσον πρὸς σωτηρίαν, καὶ ἐκ τοῦ ἐναντίου πάλιν ἡ ἀλαζονεία καὶ ὑπερηφάνεια εἶναι μέγιστον ἐμπόδιον, καὶ κατακρήμνισις μάλιστα, ἄν τύχῃ, ἀπὸ ὕψος ἀρετῆς, διὰ τοῦτο ἔταξαν ἐν τῷ Τριῳδίῳ πρώτην τὴν παραβολὴν τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, ὡς ἀξιόπιστον ἀπόδειξιν, ἀπὸ τὸ ἱερὸν Εὐαγγέλιον.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ἐν δὲ τῷ Ὡρολογίῳ γράφεται οὕτω περὶ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, «Αἵρεσις παλαιὰ καὶ ἐπίσημος μεταξὺ τῶν Ἰουδαίων ἦσαν οἱ Φαρισαῖοι, οἵτινες, πονηροὶ ὄντες καὶ ὑποκριταί, τὰς μὲν κακίας αὐτῶν ἔκρυπτον, πᾶσαν δὲ ὑποκριτικὴν αὐτῶν ἀρετὴν ἐδημοσίευον, ποιοῦντες πάντα τὰ ἔργα αὐτῶν «πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις» (Ματθ. κγʹ 5)· διὸ καὶ ἐνομίζοντο ὑπὸ πάντων ἐνάρετοι καὶ δίκαιοι, καί, κατὰ τὴν φαινομένην τῆς ζωῆς ἁγιότητα, κεχωρισμένοι τῶν λοιπῶν, καθὼς δηλοῖ καὶ τὸ ὄνομα Φαρισαῖος. Ἐξεναντίας οἱ Τελῶναι, τοὐτέστιν οἱ ἀγοράζοντες τοὺς βασιλικοὺς φόρους, ἐπειδή, συλλέγοντες αὐτούς, ἐποίουν πολλὰς ἀδικίας καὶ ἁρπαγὰς δι’ αἰσχροκέρδειαν, διὰ τοῦτο πάντες ἐστοχάζοντο αὐτοὺς ἁμαρτωλοὺς καὶ ἀδίκους. Κατὰ τὴν τότε λοιπὸν κοινὴν γνώμην λαβὼν ὁ Ἰησοῦς ἕνα Φαρισαῖον, σημαίνοντα τὸν ἐνάρετον, καὶ ἕνα Τελώνην, δηλοῦντα τὸν ἁμαρτωλόν, ἐδίδαξε παραβολικῶς τῆς ὑπερηφανείας τὴν βλάβην καὶ τῆς ταπεινοφροσύνης τὴν ὠφέλειαν».

«Ἐπειδὴ δέ, μετὰ τρεῖς ἑβδομάδας, ἐμβαίνομεν εἰς τὸ στάδιον τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς καὶ εἰς τοὺς πνευματικοὺς τῆς ἀρετῆς ἀγῶνας, καὶ ἐπειδὴ πρῶτον ὅπλον πρὸς ἀρετὴν εἶναι ἡ ταπείνωσις, καθὼς ἐξ ἐναντίας ἡ ὑπερηφάνεια μέγιστον ἐμπόδιον εἰς αὐτήν, διὰ τοῦτο οἱ θεῖοι Πατέρες τὰς μὲν ἑβδομάδας ταύτας ἐπενόησαν ὡς προετοιμασίαν ἡμῶν εἰς τοὺς εἰρημένους ἀγῶνας, δι’ ἣν αἰτίαν καὶ τὴν παροῦσαν ἑβδομάδα ἐκάλεσαν Προφωνήσιμον, ὡς προλέγουσαν τρόπον τινὰ καὶ κηρύττουσαν, ὅτι ἤγγικε τῆς νηστείας ὁ καιρός, τὴν δὲ ἀνάγνωσιν τῆς τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου παραβολῆς ἔταξαν σήμερον, διδάσκοντες ἡμᾶς δι’ αὐτῆς, ἵνα μὴ ἐπαιρώμεθα, ὅταν πράττωμεν τὸ καλόν, μηδὲ καυχώμεθα δι’ αὐτὸ ὡς ὁ μεγάλαυχος Φαρισαῖος, ἀλλά, μαθόντες ἐκ τοῦ παραδείγματος ἐκείνου, ὅτι ὁ καπνὸς τῆς οἰήσεως καὶ τῆς καυχήσεως ἡ δυσωδία διώκουν τὴν Χάριν τοῦ Πνεύματος, καὶ ἀπογυμνοῦσαι τὸν ἄνθρωπον πάσης ἀρετῆς, κρημνίζουν αὐτὸν εἰς τοῦ ᾍδου τὰ βάραθρα, δεώμεθα μετὰ συντετριμμένης καρδίας τοῦ Θεοῦ, μιμούμενοι τοῦ Τελώνου τὴν ταπείνωσιν, ἥτις, κἂν ἁμαρτωλὸς ὑπάρχῃ ὁ ἄνθρωπος, κἂν εἰς ἔσχατα περιπέσῃ κακά, δικαιοῖ αὐτὸν καὶ εἰς ὕψος ἀναβιβάζει μέγα».

Ἐξ ἄλλου ὁ καθηγητὴς Εὐάγγελος Δ. Θεοδώρου εἰς τὴν περισπούδαστον διατριβήν του «Ἡ μορφωτικὴ ἀξία τοῦ ἰσχύοντος Τριῳδίου», περὶ ἧς ἐκτενῶς ἀναφέρομεν ἐν τῷ Προλόγῳ, λέγει τὰ ἑξῆς περὶ τῆς Κυριακῆς τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου «διὰ τῆς ἀναγνώσεως τῆς σχετικῆς παραβολῆς» (Λουκ. ιηʹ 10-14) καὶ διὰ τοῦ κατανυκτικοῦ ᾀσματικοῦ αὐτῆς πλούτου (ἡ Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου), εἶναι ἄριστον προανάκρουσμα καὶ εἰσαγωγὴ εἰς τὴν σύνθεσιν τοῦ Τριῳδίου, διότι ὁδηγεῖ εἰς τὴν πεποίθησιν, ὅτι μόνον ἡ συντριβὴ τῆς καρδίας καὶ ἡ διὰ τῆς ταπεινοφροσύνης ἀποφυγὴ τοῦ φαρισαϊκοῦ ἐγωϊσμοῦ ἀνοίγει τὰς πύλας τῆς ἀληθοῦς μετανοίας καὶ τοῦ θείου ἐλέους. Ἡ ταπεινοφροσύνη δὲ καὶ ἡ μετάνοια συνδέονται ἀρρήκτως μετὰ τοῦ πνεύματος τῆς αὐτοθυσίας, ὑφ’ οὗ διέπονται οἱ εὐσεβεῖς, ὡς τονίζει τὸ ἀποστολικὸν ἀνάγνωσμα τῆς ἡμέρας (Βʹ Τιμ. γʹ 10-15)».