Ὑποσημειώσεις
[1] Φρυγία· ἀρχαιοτάτη χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Περιελάμβανε τὸ μεσόγειον τμῆμα τῆς δυτικῆς Μικρᾶς Ἀσίας, ὅπερ ἐκαλεῖτο Μεγάλη Φρυγία, ὡς καὶ τὴν πρὸς νότον τοῦ Ἑλλησπόντου περιοχήν, ἥτις ἐκαλεῖτο Μικρὰ Φρυγία. Ὀνομαστὸς βασιλεὺς τῆς Φρυγίας ὑπῆρξεν ὁ Μίδας, ἀπόγονος τοῦ Μακεδονικοῦ βασιλικοῦ γένους τῶν Βρυγῶν, ἐξ ὧν ἔφερε καὶ τὸ ὄνομα ἡ Φρυγία· ἐξ αὐτῆς δὲ κατήγετο καὶ ὁ Πέλοψ, ὅστις ἔδωκε τὸ ὄνομά του εἰς τὴν Πελοπόννησον. Ἐπὶ Ἰουστινιανοῦ ἡ Μεγάλη Φρυγία διῃρεῖτο εἰς δύο ἐπαρχίας, τὴν Φρυγίαν Σαλουταρίαν μὲ πρωτεύουσαν τὰ Σύνναδα, καὶ τὴν Φρυγίαν Καπατιανὴν ἢ Πακατιανὴν μὲ πρωτεύουσαν τὴν Λαοδίκειαν. Σήμερον ὁλόκληρος ἡ ἀρχαία Φρυγία ἀποτελεῖ τμῆμα τοῦ Τουρκικοῦ κράτους, ἀντιστοιχεῖ δὲ πρὸς τὰ βιλαέτια Προύσης, Ἀγκύρας καὶ Σμύρνης. Περὶ τῆς Ἱεραπόλεως, πόλεως τῆς Φρυγίας, βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τῷ βίῳ τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Φιλίππου τῇ ιδʹ (14ῃ) Νοεμβρίου, ἐν τόμῳ ΙΑʹ τοῦ ἡμετέρου τούτου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».
[2] Μάρκος Αὐρήλιος· αὐτοκράτωρ τῆς Ρώμης, 161-180 μ.Χ. Οὗτος ὑπῆρξε θετὸς υἱὸς τοῦ προκατόχου καὶ θείου του αὐτοκράτορος Ἀντωνίνου (13-161 μ.Χ.), τὸν ὁποῖον καὶ διεδέχθη εἰς τὸν θρόνον τῆς Ρώμης. Τὸ ὄνομα Ἀντωνῖνος προσέλαβεν ὁ ἴδιος ἅμα τῇ ἀνόδῳ του εἰς τὸν θρόνον, τιμῆς ἕνεκεν πρὸς τὸν θετὸν πατέρα καὶ θεῖον του. Ὁ Λεύκιος ἦτο ἑτεροθαλὴς ἀδελφὸς τοῦ Μάρκου Αὐρηλίου Ἀντωνίνου, προσληφεὶς ὑπ’ αὐτοῦ ὡς βοηθὸς καὶ συνάρχων. Ἐκ πατρὸς ἔφερον ἀμφότεροι τὸ ὄνομα Οὐῆρος.
[3] Εἰς τὴν ἁγιολογικὴν παράδοσιν ὁ Βίος τοῦ Ἁγίου Ἀβερκίου παρουσιάζει ἰδιαίτερον ἐνδιαφέρον τόσο λόγῳ τῆς ἐποχῆς κατὰ τὴν ὁποίαν ὁ Ἅγιος ἤκμασε, ὅσον καὶ διὰ τὰ ἐν αὐτῷ ἐξιστορούμενα γεγονότα, τὰ ὁποῖα ἄλλοι ἐκ τῶν δοκησισόφων ἐθεώρησαν μύθους καὶ θρύλους διαβιβασθέντας μεγαλοποιημένους ἀπὸ γενεᾶς εἰς γενεάν. Ἔναντι τῶν μύδρων, τοὺς ὁποίους ἐξαπέλυον οὗτοι κατὰ τοῦ προκειμένου Βίου, ἡ ἁγιολογία οὐδεμίαν ἄλλην ἀπόδειξιν εἶχε νὰ ἀντιτάξῃ πλὴν τῶν σῳζομένων Συναξαριστικῶν Ὑπομνημάτων. Ζῇ ὅμως ὁ ἐν τοῖς Ἁγίοις αὐτοῦ ἐνδοξαζόμενος Θεός, ἀπόδειξις τρανωτάτη καὶ ἀδιάψευστος ἀνευρέθη κατὰ τὰς διεξαχθείσας ἀρχαιολογικὰς ἐρεύνας ὑπὸ τοῦ Σκώτου ἀρχαιολόγου W. Ramsay, κατὰ τὸ ἔτος 1883 εἰς τὴν Ἱεράπολιν τῆς Φρυγίας. Κατ’ αὐτὰς ἀνευρέθη ἡ ἐπιτύμβιος πλὰξ τοῦ Ἁγίου Ἀβερκίου περιέχουσα τὴν ἀναφερομένην ἐν τῷ παρατιθεμένῳ ἐνταῦθα Συναξαρίῳ αὐτοῦ ἐπιγραφὴν καὶ ἡ ὁποία ἐθεωρεῖτο μῦθος. Ἡ ἐπιγραφὴ αὕτη θεωρεῖται ὑπὸ τῶν ἀρχαιολόγων ὡς βασιλὶς τῶν χριστιανικῶν ἐπιγραφῶν. Ἐν σελίδι 525, εἰς ἣν περιέχεται ἡ ὑπὸ τῶν Συναξαρίων σῳζομένη ἐπιπιγραφή, παραθέτομεν ἐν ὑποσημειώσει τὸ κείμενον τῆς ἐπὶ τῆς μαρμαρίνης πλακὸς ἀνευρεθείσης τοιαύτης. Ἐκ τοῦ παραλληλισμοῦ τῶν δύο κειμένων καταφαίνεται ἡ ταυτότης αὐτῶν, καὶ βεβαιοῦται ἐν ταῖς γενικαῖς αὐτοῦ γραμμαῖς ὁ Βίος καὶ ἡ δρᾶσις τοῦ Ἁγίου. Ἐκ τῆς γενομένης ἐπιστημονικῆς καὶ κριτικῆς ἐρεύνης τῆς ἀνευρεθείσης πλακός, ἐν συνδυασμῷ μετὰ τῶν ἄλλων σὺν αὐτῇ ἀνευρεθέντων ἀρχαιολογικῶν θησαυρῶν καὶ τῶν ἐπ’ αὐτῶν ἀναγραφομένων χρονολογιῶν, διεπιστώθη καὶ ἡ χρονικὴ αὐτῆς τοποθέτησις τασσομένη περὶ τὰ τέλη τοῦ Βʹ αἰῶνος. Τοιουτοτρόπως, αἱ κυριώτεραι τῶν ὑπὸ τῶν Συναξαριστῶν παρεχομένων πληροφοριῶν περὶ τῆς ζωῆς καὶ τῆς δράσεως τοῦ Ἁγίου, τῶν τότε βασιλέων κ.λ.π. περὶ ὧν καὶ ἐν ταῖς λοιπαῖς ὑποσημειώσεσι τοῦ Βίου τούτου ὁμιλοῦμεν, ἐναρμονίζονται πλήρως πρὸς τὰ ἱστορικὰ δεδομένα. Ὁ βάσει τῶν σῳζομένων Ὑπομνημάτων συγγραφεὶς κατὰ τὸν Θʹ αἰῶνα ὑπὸ τοῦ Ὁσίου Συμεῶνος τοῦ Μεταφραστοῦ Ἑλληληνικὸς Βίος αὐτοῦ σῴζεται ἐν τῇ Λαύρᾳ καὶ τῇ τῶν Ἰβήρων, οὗ ἡ ἀρχή· «Μάρκου Ἀντωνίνου». Εἰς τὴν ἁπλῆν Ἑλληνικὴν μετηνέχθη ὑπὸ Ἀγαπίου τοῦ Κρητὸς καὶ ἐξεδόθη τύποις ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ μετ’ ἄλλων Βιογραφιῶν ἐν τῷ «Νέῳ Παραδείσῳ», ἐξ οὗ παραληφθεὶς ὑφ’ ἡμῶν παρατίθεται ἐνταῦθα διασκευασμένος κατὰ τὴν φράσιν.
[4] Ἡ Φαυστῖνα ἦτο θυγάτηρ τοῦ αὐτοκράτορος Ἀντωνίνου, τὴν ὁποίαν ἔδωσεν ὡς σύζυγον εἰς τὸν ὑπ’ αὐτοῦ υἱοθετηθέντα Μάρκον Αὐρήλιον.
[5] Ἀξίζει νὰ σημειωθῇ ἐνταῦθα ὅτι ὁ Μαρκίων οὗτος ἦτο υἱὸς τοῦ Ἐπισκόπου τῆς Σινώπης καὶ ἐγένετο πιθανὸν καὶ ὁ ἴδιος Ἐπίσκοπος. Ὅταν ὅμως ἔγινεν αἱρετικὸς, ἀφωρίσθη ἀπὸ τὸν ἴδιον τὸν Ἐπίσκοπον πατέρα του καὶ ἔφυγεν εἰς Ρώμην, ὅπου καὶ ἀπέθανε.
[6] Τὸ περιεχόμενον τῆς ἐπιτυμβίου ἐπιγραφῆς παρατίθεται ἀνωτέρω ὡς διεσώθη μεταφρασμένον ὑπὸ τῶν Συναξαριστῶν, ἐνταῦθα δὲ παραθέτομεν τὸ κείμενον ὡς ἔχει τοῦτο ἐπὶ τῆς ἐπιτυμβίου πλακὸς (βλέπε ὑποσημείωσιν σελίδος 514). Τὰ ἐφθαρμένα σημεῖα τῆς ἐπιγραφῆς διακρίνονται ἐκ τῶν παρενθέσεων. Ἡ ἀποκατάστασις ἐγένετο ὑπὸ εἰδικῶν ἐπιστημόνων, ἐξ ἀντιπαραβολῆς πρὸς ἑτέραν ἀποκαλυφθεῖσαν ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ ἐπιγραφὴν Ἀλεξάνδρου Ἀντωνίου ἀποτελούσης ἀντίγραφον τῆς πρώτης. Τὰ ἐν αὐτῇ συμβολικὰ σημαίνουν τὰ ἑξῆς: Ποιμὴν καὶ Ἰχθὺς = Χριστός, Φίλοι = πιστοί, Βασίλισσα χρυσόστολος καὶ χρυσοπέδιλος, ὡς καὶ Πηγὴ καὶ Παρθένος Ἀγνὴ = Ἐκκλησία, Σφραγὶς = Βάπτισμα, Τροφὴ = Ἁγία Κοινωνία.
Ἐκλεκτῆς πόλεως ὁ πολείτης τοῦτ’ ἐποίησα
ζῶν, ἵν’ ἔχω (καιρῷ) σώματος ἔνθα θέσιν,
οὔνομ’ (Ἀβέρκιος ὢν ὁ) μαθητὴς ποιμένος ἁγνοῦ,
(ὃς βόσκει προβάτων ἀγέλας ὄρεσιν πεδίοις τε,
ὀφθαλμοὺς ὃς ἔχει μεγάλους πάντη καθορῶντας.
οὗτος γὰρ μ’ ἐδίδαξε (τὰ ζωῆς) γράμματα πιστά·)
εἰς Ρώμη (ν ὃς ἔπεμψεν) ἐμὲν βασιλ(είαν ἀθρῆσαι)
καὶ βασίλισ(σαν ἰδεῖν χρυσόσ)τολον, χρ(υσοπέδιλον·)
λαὸν δ’ εἶδον (ἐκεῖ λαμπρὰν) σφραγεῖδαν ἔ(χοντα.)
καὶ Συρίης πέ(δον εἶδα) καὶ ἄστεα πά(ντα, Νίσιβιν,)
Εὐφράτην δια(βάς· πάν(τη δ’ ἔσχον συνο(μίλους)
Παῦλον ἔχων ἐπ(…)· πίστις (πάντη δὲ προῆγε)
καὶ παρέθηκε (τροφὴν) πάντη ἰχθὺν ἀ(πὸ πηγῆς)
πανμεγέθη, καθ(αρόν, οὗ) ἐδράξατο παρθέ(νος ἁγνὴ)
καὶ τοῦτον ἐπέ(δωκε φί)λοις ἐσθ(ίειν διὰ παντός),
(οἶνον χρηστὸν ἔχουσα κέρασμα, διδοῦσα μετ’ ἄρτου.
ταῦτα παρεστὼς εἶπον Ἀβέρκιος ὧδε γραφῆναι·
ἐβδομηκοστὸν ἔτος καὶ δεύτερον ἦγον ἀληθῶς.
ταῦθ’ ὁ νοῶν εὔξαιτο ὑπὲρ Ἀβερκίου πᾶς ὁ συνῳδὸς).
Οὐ μέντοι τύμβῳ τις ἐμῷ, ἕτερον τινὰ θήσει
εἰ δ’ οὖν Ρωμαίων ταμείῳ θήσει δισχείλια χρυσᾶ
Καὶ χρηστῇ πατρίδ’ Ἱεροπόλει χείλια χρυσᾶ.
