Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ὁ Ἅγιος ΚΑΙΣΑΡΙΟΣ ὁ ἀδελφὸς Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται.

Ὄχι δὲ μόνον ὁ Κωνστάντιος, ἀλλὰ καὶ ὁ μετὰ τοῦτον βασιλεύσας Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης (361-363) μεγάλως ἐτίμησε τὸν Καισάριον. Καὶ ἐνῷ ὅλους τοὺς ἄλλους Χριστιανοὺς ἐξεδίωκεν ἀπὸ τὰς δημοσίας θέσεις, τὸν Καισάριον κατέστησε γενικὸν ἀρχίατρον, ἀναθέσας εἰς αὐτὸν καὶ τὴν διοίκησιν τοῦ δημοσίου ταμείου. Τοῦτο πληροφορηθεὶς ὁ θεῖος Γρηγόριος, καθὼς καὶ ὅλη ἡ οἰκογένεια τοῦ Ἁγίου, μεγάλως ἐλυπήθησαν, φοβούμενοι μήπως παρασυρθῇ ἀπὸ τὸν Ἰουλιανόν. Ὅθεν ὁ θεῖος Γρηγόριος ἀπηύθυνε πρὸς αὐτὸν θερμὴν ἐπιστολήν, καλῶν αὐτὸν νὰ ἐγκαταλείψῃ τὰ ἀνάκτορα καὶ νὰ ἐπιστρέψῃ τὸ ταχύτερον εἰς τὴν πατρίδα [2]. Ὅμως καὶ ὁ θεῖος Καισάριος οὐδόλως ἐκάμφθη ἀπὸ τὰς περιπτύξεις τοῦ ἰοβόλου ὄφεως, τοῦ Ἰουλιανοῦ. Διαισθανόμενος δὲ καὶ οὗτος τὸν δόλον, τὸν ὁποῖον ἔπλεκε περὶ αὐτὸν ὁ δολοπλόκος Ἰουλιανός, μετὰ περισσοτέρας παρρησίας ἐκήρυττε καὶ ὡμολόγει ἐνώπιον πάντων τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν του. Παρέμεινεν ὅμως εἰσέτι ὀλίγον εἰς τὴν θέσιν του ἐκείνην, ἐλπίζων ἀφ’ ἑνὸς μὲν ὅτι οὕτω θὰ ἠδύνατο νὰ ὠφελήσῃ καλλίτερον τοὺς Χριστιανούς, ἀφ’ ἑτέρου δὲ ὑπολογίζων εἰς μετάνοιαν καὶ ἐπιστροφὴν τοῦ Ἰουλιανοῦ. Εἰς μάτην ὅμως ἀνέμενε καὶ εἰς μάτην ἐκήρυττε τὴν ἀλήθειαν τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἰουλιανὸς καθ’ ἡμέραν καὶ χειρότερος ἐγίνετο καὶ φανερῶς πλέον ἀπήτει ἀπὸ τὸν θεῖον Καισάριον νὰ ἀπαρνηθῇ τὸν Χριστόν, ὑποσχόμενος εἰς αὐτὸν μεγάλας δωρεὰς καὶ χαρίσματα, ἐὰν ἔπραττε τοῦτο.

Ταῦτα ἀκούσας ὁ μακάριος Καισάριος, πρῶτον μὲν ἐκήρυξε καὶ πάλιν λαμπρᾷ τῇ φωνῇ καὶ ἐνώπιον πολλῶν μαρτύρων, ὅτι εἶναι καὶ θὰ μένῃ Χριστιανός, ὅ,τιδήποτε καὶ ἂν πάθῃ, ὕστερον δὲ ἐγκαταλείψας καὶ τιμὰς καὶ πλοῦτον καὶ δόξαν ἀπῆλθεν εἰς τὴν ἰδιαιτέραν αὐτοῦ πατρίδα, τὴν Ναζιανζόν, ὅπου καὶ διέμεινε μετὰ τοῦ πατρός του, τοῦ μακαρίου Γρηγορίου, ἀσκῶν καὶ ἐκεῖ τὸ ἐπάγγελμα τοῦ ἰατροῦ καὶ πολλοὺς εὐεργετῶν. Δὲν παρῆλθε πολὺς χρόνος καὶ ὁ μιαρὸς Ἰουλιανὸς τὴν μιαρὰν αὐτοῦ ψυχὴν κακῶς ἀπέρρηξεν, ἀνῆλθε δὲ εἰς τὸν θρόνον ὁ εὐσεβὴς Ἰοβιανὸς (363-364) καὶ ἐν συνεχείᾳ ὁ Οὐάλης (364-378), ὅτε καὶ ἐπιστρέψας ὁ Ἅγιος εἰς Κωνσταντινούπολιν, τῇ ἀπαιτήσει τοῦ λαοῦ, ἀπήλαυσε τῶν αὐτῶν ὡς καὶ πρότερον τιμῶν καὶ ἔτι περισσοτέρων, ἀναδειχθεὶς «ἐπιμελητὴς θησαυρῶν καὶ ταμίας τῶν δημοσίων χρημάτων» ἐν Νικαίᾳ τῆς Βιθυνίας, τὴν θέσιν δὲ ταύτην κατεῖχε μέχρι τοῦ θανάτου του.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ὅπως ἡ πατρικὴ οἰκογένεια τοῦ Μεγάλου Βασιλείου (περὶ ἧς βλέπε ἐν τῆ ὑποσημειώσει τῶν σελίδων 160-161), οὕτω καὶ ἡ πατρικὴ οἰκογένεια τοῦ θεολόγου Γρηγορίου ὑπῆρξε τῷ ὄντι ἁγιωτάτη οἰκογένεια, διὸ καὶ πολλὰ μέλη αὐτῆς ἐτιμήθησαν ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας δι’ ἁγιωνυμίας καὶ ἡ μνήμη αὐτῶν δεόντως γεραίρεται. Διότι πλὴν τοῦ θεολόγου Γρηγορίου (βλέπε Ἰανουαρίου κεʹ (25ῃ) ἐν τόμῳ Αʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας») καὶ ὁ πατὴρ τῆς οἰκογενείας Γρηγόριος ἑορτάζεται τὴν αʹ (1ην) Ἰανουαρίου (βλ. ἐν τῷ ἰδίῳ τόμῳ Αʹ) καὶ ἡ μήτηρ Νόννα τὴν εʹ (5ην) Αὐγούστου (βλ. ἐν τόμῳ Ηʹ) καὶ ἡ ἀδελφὴ Γοργονία τὴγ κγʹ (23ην) Φεβρουαρίου (βλ. ἐν τόμῳ Βʹ) καὶ ὁ θεῖος Καισάριος σήμερον.

[2] Εἰς τὴν περίφημον ἐκείνην ἐπιστολήν του ὁ Μέγας Γρηγόριος μεταξὺ ἄλλων γράφει καὶ τὰ ἐξῆς πρὸς τὸν θεῖον Καισάριον, ἅτινα, ὡς λίαν διδακτικά, σκόπιμον ἐκρίναμεν, ἵνα ὧδε παραθέσωμεν, πρὸς ἡμέτερον παραδειγματισμόν:

«Ἱκανῶς ἠρυθριάσαμεν ἐπὶ σοὶ (γράφει πρὸς τὸν ἀδελφόν του ὁ Μέγας ἐκεῖνος Πατήρ)· τὸ γὰρ ὅτι ἐλυπήθημεν, τί χρὴ γράφειν, τῷ γε μάλιστα πεπεισμένῳ; Ἵνα γὰρ μὴ τὰ ἡμέτερα λέγωμεν, μηδὲ ὅσης ἀθυμίας ἐνέπλησεν ἡμᾶς ἡ περὶ σὲ φήμη, δὸς δὲ εἰπεῖν καὶ δέους, ἐβουλόμην εἴ πως οἷόν τε ἦν παρεῖναί σε τοῖς τῶν ἄλλων λόγοις, οἰκείων ὁμοίως καὶ ξένων, καὶ τῶν ὁπωσοῦν γνωρίμων ἡμῖν, ἀλλ’ οὗν Χριστιανῶν, οὓς περὶ σοῦ τε καὶ ἡμῶν λέγουσιν, οὐχ οἱ μέν, οἱ δὲ οὔ, ἀλλὰ πάντες ἑξῆς ὁμοίως, ἐπειδὴ καὶ προτιμότερον ἐν τοῖς ἀλλοτρίοις φιλοσοφοῦσιν ἄνθρωποι. Ὥσπερ ἄλλη τις μελέτη γέγονεν αὐτοῖς ταῦτα τὰ ρήματα· νῦν μὲν υἱὸν ἐπισκόπου στρατεύεσθαι, νῦν δὲ ὀρέγεσθαι τῆς ἔξωθεν δυναστείας καὶ δόξης, νῦν δὲ ἡττᾶσθαι χρημάτων, ὁπότε χρημάτων κοινὸν ἀνῆπται πῦρ, καὶ τὸν περὶ ψυχῆς δρόμον τρέχουσιν ἄνθρωποι· ἀλλ’ οὐχί μίαν ἡγεῖσθαι καὶ δόξαν καὶ ἀσφάλειαν· καὶ εὐπορίαν, τὸ γενναίως ἵστασθαι πρὸς τὸν καιρόν, καὶ ὅτι πορρωτάτω ποιεῖν ἑαυτὸν παντὸς ἄγους τε καὶ μιάσματος· πῶς δ’ ἂν ἄλλον νουθετήσειαν οἱ Ἐπίσκοποι μὴ παρασυρῆναι τῷ καιρῷ, μηδὲ τοῖς εἰδώλοις συναναφύρεσθαι; Πῶς δ’ ἂν τοῖς ἄλλο τι πλημμελοῦσιν ἐπιτιμήσειεν, αὐτὸς ἀφ’ ἐστίας τὴν παρρησίαν οὐκ ἔχων; Ταῦτα καθ’ ἑκάστην ἀκούοντας ἡμᾶς ἡμέραν, καὶ ἔτι πλείω τούτων καὶ χαλεπώτερα, τῶν μὲν καὶ διὰ φιλίαν λεγόντων ἴσως, τῶν δὲ καὶ διὰ δυσμένειαν ἐπιτιθεμένων, πῶς οἴει διακεῖσθαι καὶ τίνας ἔχειν ψυχὰς ἀνθρώπους, τῷ Θεῷ προθεμένους δουλεύειν, καὶ πρὸς τὰς μελλούσας ὁρᾷν ἐλπίδας μόνον ἀγαθὸν κρίνοντας; Τὸν μὲν οὖν κύριον τὸν πατέρα ἡμῶν, πάνυ δυσφοροῦντα τὰ πρὸς τὴν ἀκοήν, καὶ πρὸς τὸν βίον αὐτὸν ἀπαγορεύοντα, ὁπωσοῦν αὐτὸς παραμυθοῦμαι καὶ ψυχαγωγῶ, τὴν σὴν ἐγγυώμενος γνώμην, καὶ πείθων, ὅτι οὐχ ὑπομενεῖς ἔτι πλεῖον λυπεῖν ἡμᾶς, τὴν δὲ κυρίαν τὴν μητέρα, εἰ πύθοιτό τι τῶν κατὰ σέ· μέχρι γὰρ τοῦ νῦν τέως ἀπεκρυψάμεθα πολλαῖς ἐπινοίαις· οἴου καὶ παντελῶς ἀπαραμύθητον ἕξειν τὸ πάθος, ὡς γυναῖκά τε οὖσαν μικρόψυχον, καὶ ἄλλως διὰ τὸ λίαν εὐλαβὲς μετριάζειν περὶ τὰ τοιαῦτα οὐ δυναμένην. Εἰ μὲν οὖν τινα καὶ σεαυτοῦ καὶ ἡμῶν ποιῇ λόγον, βούλευσαί τι βέλτιον καὶ ἀσφαλέστερον· πάντως γὰρ καὶ τὰ ἐνταῦθα πρὸς ἐλευθέριον διαγωγὴν αὐτάρκη, τῷ γε λίαν μὴ ἀπλήστῳ, μηδὲ ἀμέτρῳ περὶ τὴν ἐπιθυμίαν τοῦ πλείονος· ἀλλὰ καὶ τοῦ καταστάσεώς σε τυχεῖν οὐχ ὁρῶ τίνα καιρὸν ἀναμενοῦμεν, τὸν νῦν ἐάσαντες. Εἰ δὲ τῆς αὐτῆς ἔχῃ γνώμης, καὶ μικρὰ πάντα σοι πρὸς τὴν ἰδίαν ὁρμήν, ἄλλο μὲν οὐδὲν εἰπεῖν βούλομαι δυσχερές· τοσοῦτον δὲ προλέγω καὶ διαμαρτύρομαι, ὅτι δυοῖν ἀνάγκη θἄτερον, ἢ γνήσιον μένοντα Χριστιανόν, τήν ἀτιμοτάτην αὐτοῦ τετάχθαι, καὶ πράττειν ἀναξίως καὶ σεαυτοῦ καὶ τῶν ἐλπίδων· ἡ τῆς τιμὴς ἀφιέμενον, περὶ τὰ καιριώτερα βλάπτεσθαι, τοῦ καπνοῦ γε μετέχοντα, εἰ καὶ μὴ τοῦ πυρός». (Γρηγορ. Ναζιανζ. Ἐπιστολ. ιζʹ. τόμ. Αʹ σελ. 779-780).